فتق یا هرنیا (Hernia) مشکلی شایع بوده که سبب بروز برآمدگی موضعی در ناحیه شکم یا کشاله ران می شود. با اینکه فتق ها در اغلب موارد بی خطر هستند اما گاهی اوقات می توانند سبب ایجاد درد و ناراحتی نیز شوند. در این مقاله ماهیت، عوامل رایج و نحوه درمان فتق ها بیان می شود.
فتق (Hernia) چیست و کجاست؟
فهرست موضوعات
در این مطلب نکاتی کلیدی درباره هرنیا ها بیان شده است. فتق ها اغلب هیچ گونه علائم مشکل سازی ایجاد نمی کنند. با این حال، شکایت از درد فتق شکم می تواند بیانگر وجود مشکلی جدی باشد.
تشخیص این موارد معمولا آسان بوده و با لمس یا مشاهده کردن برآمدگی امکان پذیر است. درمان این فتق ها می تواند از پایش فتق تا جراحی ترمیمی را شامل شود. این جراحی ها از طریق ایجاد یک سوراخ یا برش بر سطح شکم انجام می شوند. جراحی فتق اینگوئینال (در ناحیه کشاله ران) در کودکان و افراد مسن شیوع بیشتری دارد.
فتق هنگامی بروز می دهد که یک ضعف یا سوراخ در پریتوئن به وجود می آید. پریتوئن یک دیواره عضلانی است که معمولا اندام های شکمی را در جای خود نگه می دارد.
این نقص در پریتوئن به بافت ها و اندام ها این امکان را می دهد که به دیواره شکم فشار وارد کرده و فتق یا برآمدگی بر روی آن ایجاد کنند. امکان دارد این برآمدگی در هنگام دراز کشیدن صاف شده و یا بتوان آن را با فشار به داخل راند. سرفه کردن می تواند سبب پدیدار شدن مجدد فتق نافی شود.
هر جایی از بدن که جداره بافت نگه‌دارنده یک اندام ضعیف باشد؛ فتق می‌تواند اتفاق بیافتد. فتق مزمن معولا در ناحیه شکمی رخ می‌دهد، همچنین فتق می‌تواند در ران، ناف و ناحیه کشاله ران دیده شود.
انواع فتق ها
هرنیا ها معمولا در نواحی زیر یافت می شوند:
✅ کشاله ران
فتق رانی سبب بروز یک برآمدگی در زیر کشاله ران شده که در زنان شیوع بیشتری دارد. فتق اینگوئینال یک برآمدگی در ناحیه کشاله ران است که می تواند تا به کیسه بیضه نیز انتشار یابد. این نوع فتق در مردان شیوع بیشتری دارد.
✅ ناحیه بالایی شکم
فتق هیاتال یا هیاتوس هنگامی به وجود می آید که محتویات ناحیه بالایی شکم از طریق سوراخ دیافراگم به حفره قفسه سینه راه می یابند.
✅ ناف
برآمدگی این ناحیه به وسیله هرنیا ناف یا اطراف آن به وجود می آید.
✅ جای زخم جراحی
جراحی های شکمی به دلیل ایجاد برش و جای زخم می توانند به بروز فتق منجر شوند.
علت ایجاد فتق
صرف نظر از فتق برشی، بروز فتق هیچ گونه دلیل مشخصی ندارد. خطر ابتلا به هرنیا همگام با افزایش سن بیشتر شده و در مردان شیوع بیشتری دارد. فتق می تواند مادرزادی بوده و یا در کودکی به دلیل ضعف دیواره شکمی به وجود آید. فعالیت ها و مشکلات پزشکی که سبب افزایش فشار بر دیواره شکم می شوند می توانند به بروز فتق منجر شوند. از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- زور زدن در دستشویی (برای مثال، ناشی از یبوست طولانی مدت)
- سرفه مداوم
- سیستیک فیبروزیس
- بزرگی پروستات
- زور زدن برای دفع ادرار
- اضافه وزن و چاقی
- مایعات شکمی
- بلند کردن اجسام سنگین
- دیالیز صفاقی
- تغذیه ناکافی
- مصرف سیگار
- فشار فیزیکی
- عدم نزول بیضه
عوامل موثر در فتق برشی
از آنجایی که فتق برشی در نتیجه جراحی به وجود می آید، واضح ترین عامل خطر آن انجام فرایند جراحی بر روی ناحیه شکم است. بیشترین احتمال ابتلای افراد 3 تا 6 ماه پس از جراحی می باشد. عوامل دیگری نیز احتمال این ابتلا را بیشتر می کنند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درگیری در فعالیت شدید
- افزایش وزن
- باردار شدن
تمامی عوامل ذکر شده در بالا می توانند فشار بیشتری بر بافت های در حال ترمیم وارد کنند.
عوامل خطر ابتلا به فتق اینگوئینال
افراد زیر از نظر ابتلا به هرنیا اینگوئینال در معرض خطر بالاتری قرار دارند:
- افراد مسن
- افراد دارای سابقه خانوادگی
- افرادی دارای سابقه ابتلا
- مردان
- مصرف کنندگان سیگار
- افراد مبتلا به یبوست مزمن
- بارداری
عوامل موثر در فتق نافی
فتقهای نافی بیشترین شیوع را در بین نوزادان نارس و با وزن کم در هنگام تولد دارند.
عوامل خطر ابتلا به این نوع بیماری در بزرگسالان شامل موارد زیر می شوند:
- داشتن اضافه وزن
- بارداری های متعدد
- جنیست زن
عوامل خطر ابتلا به فتق هیاتال
افراد چاق و دارای سن بیش از 50 سال از نظر ابتلا به فتق هیاتال در معرض خطر بالاتری قرار دارند.
علائم فتق
در بسیاری از موارد فتق تنها یک تورم بدون درد است که هیچ مشکلی ایجاد نکرده و به هیچ مراقبت فوری پزشکی نیاز ندارد. با این وجود، فتق می تواند سبب بروز ناراحتی و درد شده و علائم آن در هنگام ایستادن، زور زدن یا بلند کردن اجسام سنگین تشدید شود.
در برخی موارد، هرنیا نیاز به جراحی فوری دارد. برای مثال، هنگامی که بخشی از روده ها توسط فتق اینگوئینال مسدود یا پیچ خورده می شوند نیاز به جراحی فوری می باشد. در صورتی که فتق اینگوئینال سبب بروز شکایت های حاد شکمی شود نیاز به مراقبت پزشکی فوری می باشد. از جمله این شکایت ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد
- حالت تهوع
- استفراغ
- صاف نشدن برآمدگی با فشار
در این موارد، تورم معمولا سفت و حساس به لمس بوده و نمی توان آن را با فشار صاف کرد. فتق هیاتال می تواند علائم رفلاکس اسیدی معده (همانند سوزش سر دل) را ایجاد کند. این علائم هنگامی ایجاد می شوند که اسید معده به مری راه می یابد.
عوارض فتق های شدید
40 درصد از فتق های رانی ظرف 2 سال پس از تشخیص منجر به استرانگوله (فشردگی شدید) روده می شوند.استرانگوله شدن عارضه ای است که در آن خون رونده به بافت متوقف شده و نیازمند مراقبت اورژانسی است. این مراجع بهداشتی جراحی های اختیاری و پیشگیرانه را نسبت به جراحی های اورژانسی و پر خطر ترجیح می دهند.
درمان فتق
اقدام معمول برای هرنیا های بدون علامت پایش و انتظار است. هر چند، این اقدام برای برخی فتق ها از جمله فتق های رانی خطرناک است.
تاکنون مشخص نشده در ترمیم فتق های اینگوئینالی که با فشار صاف می شوند جراحی های غیر اورژانسی ارزش صبر کردن را دارند یا خیر. کالج جراحان آمریکا و برخی دیگر از سازمان های پزشکی برای چنین فتق هایی انجام جراحی اختیاری را نسبت به روش پایش و انتظار ترجیح می دهند.
برخی مراجع دیگر توصیه می کنند جهت پیشگیری از استرانگوله شدن روده ها در آینده ترمیم جراحی انجام شود.
عوارض درمان نکردن باد فتق
اگر فتق درمان نشود، خون‌رسانی به بخش بیرون‌زده عضو انجام نمی‌شود و جریان خون متوقف می‌شود. امکان دارد سبب انسداد روده همراه با تب، درد شکمی شدید، استفراغ و شوک شود.
فتق در کودکان
فتق اینگوئینال یکی از رایج ترین دلایل جراحی در کودکان و شیرخواران است.
یک مطالعه مروری سیستماتیک از اطلاعات 20 ساله در زمینه جراحی های ترمیم هرنیاکودکان و شیرخواران بیان داشت که جراحی لاپاراسکوپیک در درمان هرنیاهای دو طرفه نسبت به جراحی باز سریع تر است. با این حال، در مدت زمان جراحی ترمیم فتق اینگوئینال یک طرفه تفاوت چشم گیری بین این دو روش وجود نداشت.
با اینکه میزان بازگشت این بیماری در هر دو فرایند یکسان است اما احتمال بروز عوارضی از جمله عفونت زخم در جراحی باز مخصوصا در شیرخواران بیشتر است.
انواع جراحی هرنیا
با اینکه گزینه های جراحی به شرایط هر فرد (از جمله محل فتق) بستگی دارند اما مداخلات جراحی فتق شامل دو نوع کلی می شوند:
- جراحی باز
- جراحی لاپاراسکوپیک
در جراحی ترمیمی باز هرنیا با استفاده از بخیه، مش (نوعی تور) یا هر دو بسته می شود. زخم پوستی ایجاد شده نیز به وسیله بخیه، چفت یا چسب جراحی بسته می شود.
ترمیم لاپاراسکوپیک در جراحی های مجدد و با هدف اجتناب از ایجاد جای زخم های بیشتر انجام می شود. با اینکه هزینه این فرایند بیشتر است اما احتمال بروز عوارضی همچون عفونت در آن کمتر می باشد. در ترمیم لاپاراسکوپیک برش ها کوچک تر و بهبودی پس از عمل سریع تر است.
ترمیم لاپاراسکوپیک توسط یک لوله حاوی چراغ و دوربینی کوچک هدایت می شود اما فتق به همان روش جراحی باز بسته خواهد شد. ابزار های جراحی از طریق برش کوچک دیگری به ناحیه درمان وارد می شوند. جراح جهت داشتن دید بهتر و فضای کار بیشتر حفره شکمی را با استفاده از گاز متورم می کند. فرد در تمام طول فرایند تحت بیهوشی عمومی قرار دارد.
ورم کیسه بیضه بعد عمل فتق
یکی از عوارض شایع بعد از عمل فتق، ورم کیسه بیضه بعد از عمل فتق است. برای بهبود این ورم توصیه می شود بیمار به هنگام استراحت پاهای خود را بالا بگیرد و از کمپرس سرد استفاده کند. این تورم گذراست و جای نگرانی نیست.
برای کنترل درد و تیر کشیدن ناحیه بیضه بیمار می تواند تحت نظر پزشک از مسکن استفاده کند، معمولا برای بهبود درد بیضه بعد از عمل فتق ، روزی یک عدد شیاف ایندومتاسین ۱۰۰ توصیه می شود.
دکتر هوشنگ قوامی بورد تخصصی جراحی کلیه ، مجاری ادرار و ناباروری مردان
رامین جمعه ۲۷ تیر ۹۹( 4 سال پیش) تعداد بازدید: 390 مشاهده پرسش 