سنگ کلیه یکی از بیماری های رایجی است که مردم در سراسر دنیا به آن مبتلا می شوند. در این مقاله توضیحات کاملی درباره ی انواع سنگ کلیه ، تشخیص و درمان کلیه آورده شده است.
سنگ کلیه چیست و چگونه تشکیل می شود؟
فهرست موضوعات
سنگ های سیستم دستگاه ادراری یا همان سنگ کلیه زمانی تشکیل می شوند که حجم ادرار کم شود و مواد تشکیل دهنده سنگ در ادرار افزایش یابد. خوردن مایعات کم و در نتیجه کاهش مایعات بدن شانس ابتلا به سنگ ها را افزایش می دهد.
1 نفر از 20 نفر در طول زندگی خود مبتلا به سنگ کلیه و یا سنگ های سیستم ادراری می شود. در بعضی شرایط پزشکی نظیر نقرس در فرد و بعضی داروها، شانس بیمار برای ابتلا به سنگ کلیه بالا می برد. سنگ کلیه اگر زود درمان شود، ضایعه ای به کلیه نمی رساند.
خوردن غذای کم نمک، پروتئین های حیوانی، کلسیم و اگزالات مانع از تشکیل سنگ کلیه می شود.
انواع سنگ کلیه
بطور کلی انواع سنگ های کلیه به دسته های زیر تقسیم بندی می شوند. اما برای ارائه ی مطالب بیشتر در پایین این موارد هر کدام را توضیح دادیم.
- سنگهای اسیداوریکی: با کم خوردن پروتئین های حیوانی شانس ابتلا به سنگ اسید اوریکی کاهش می یابد.
- سنگ های فسفات کلسیم: کم خوردن نمک ، پروتئین، کلسیم باعث کاهش شانس سنگ سازی می شود.
- سنگ های اگزالات کلسیم: خوردن کمتر نمک، پروتئین؛ اگزالات باعث کاهش سنگ فوق می شود.
- سنگ های استروویتی
- سنگ های سیستئینی
دانستن انواع سنگ کلیه در شناخت علت بروز آن ها مفید بوده و به کمک این اطلاعات می توان از بروز موارد بیشتر پیشگیری کرد. افراد در صورت امکان باید سنگ های دفع شده را جمع آوری کرده و جهت انجام آزمایش، در هنگام مراجعه به پزشک با خود به همراه ببرند. انواع سنگ های کلیوی شامل موارد زیر می شوند:
1- سنگ های کلسیمی
اغلب سنگ های کلیوی از جنس کلسیم بوده و معمولا به صورت کلسیم اگزالات شکل می گیرند. اگزالات یک ماده شیمیایی است که روزانه توسط کبد ساخته شده یا از طریق رژیم غذایی جذب می شود. برخی میوه ها و سبزیجات همانند آجیل یا شکلات حاوی مقادیر فراوانی از اگزالات هستند.
عوامل تغذیه ای، مصرف مقادیر بالای ویتامین D، جراحی بای پس گوارشی و برخی اختلالات متابولیک می توانند غلظت کلسیم یا اگزالات را در ادرار افزایش دهند.
سنگ های کلیوی همچنین می توانند به صورت فسفات کلسیم نیز تشکیل شوند. این نوع سنگ در بیماری های متابولیک همچون اسیدوز توبولار شیوع بیشتری دارد. این نوع سنگ کلیه می تواند با مصرف برخی دارو های مخصوص درمان میگرن یا صرع همچون توپیرامات ارتباط داشته باشد.
2- سنگ های استروویتی
سنگ های استروویتی در پاسخ به یک عفونت ادراری شکل می گیرند. این سنگ ها می توانند به سرعت رشد کرده و اندازه نسبتا بزرگی پیدا کنند. گاهی اوقات، سنگ های استروویتی علائم اندک و معدودی دارند.
3- سنگ های اسید اوریکی
سنگ های اسید اوریکی می توانند در افرادی شکل گیرند که به دلایل زیر آب زیادی از دست می دهند:
- اسهال یا سو جذب مزمن
- مصرف رژیم غذایی پر پروتئین
- دیابت یا سندرم متابولیک
علاوه بر این موارد، عوامل ژنتیکی خاص نیز می توانند خطر ابتلا به سنگ های اسید اوریکی را افزایش دهند.
4- سنگ های سیستئینی
این سنگ ها در افراد مبتلا به یک اختلال ژنتیکی به نام سیستئینوری تشکیل می شوند. این اختلال سبب دفع بیش از حد آمینو اسید ها توسط کلیه ها می شود.
عکس کلیه
تشخیص سنگ کلیه
بیمارانی که مبتلا به سنگ های ادراری هستند، ممکن است به علت درد پهلو (کولیک کلیوی)، تهوع، استفراع و گاهی اوقات تب مراجعه کنند و ممکن است بدون هیچگونه علامتی باشند. برای تشخیص بیماری، بررسی استاندارد قابل قبول، گرفتن شرح حال و امتحان بالینی بیمار الزامی باشد.
تشخیص کلینیکی به گرفتن عکس امکان پذیر می باشد. چنانچه سونوگرافی در دسترس باشد، باید به عنوان اولین قدم تشخیصی مورد استفاده قرار گیرد. اگر درد تسکین یابد، ارزیابی های تصویری نباید به تاخیر افتد.
سونوگرافی در حدود 85 تا 100 درصد دقیق می باشد. عکس ساده 70 تا80 درصد اختصاصی می باشد. سی تی اسکن بدون تزریق برای تشخیص وجود سنگ استاندارد بوده و جایگزین عکس رنگی تزریقی شده.
قرص دفع سنگ کلیه رواتینکس (Rowatinex)
اگر سی تی اسکن بدون تزریق ، سنگ نشان نداد، باید به فکر علت دیگری برای درد بیمار شد و علت آن بررسی شود. سی تی اسکن در مقایسه با عکس رنگی 100 درصد دقیق تر می باشد. سی تی اسکن با ماده حاجب سنگ های بزرگتر از 3 میلی لیتر را 100 درصد تشخیص می دهد. تجزیه و آنالیز سنگ در تمام بیماران باید انجام شود.
اندازه سنگ های کلیوی و میزنای ها
اندازه سنگ های کلیوی می تواند از چند میلی متر (همانند یک دانه شن) تا چند سانتی متر متغیر باشد. اندازه و محل سنگ نیز به تعیین بهترین روش درمان سنگ، امکان دفع شدن یا نشدن و پیشگیری احتمالی از بروز سنگ های بیشتر کمک کند.
سنگ های کلیوی معمولا سخت بوده و لبه هایی دندانه دار دارند. در حالی که لبه برخی از سنگ ها دندانه دار است، برخی دیگر دارای لبه صاف تری هستند.
اندازه سنگ ها به ترتیب 5 میلی متر، 5 تا 10 میلی متر، 10 تا 20 میلی متر و بیشتر از 20 میلی متر طبقه بندی می شوند. طول میزراه (حالب) بر حسب قد افراد تفاوت دارد، ولی در مورد 25 سانتی متر اتفاق نظر وجود دارد.
حالب بخشی از سیستم مجاری ادرار بوده که به شکل یک لوله باریک از جنس فیبر های عضلانی صاف می باشد. حالب دارای طول 25 تا 30 سانتی متر و قطر 3 تا 4 میلی متر است. وظیفه این لوله انتقال ادرار از کلیه ها به مثانه می باشد.
از آنجایی که این بخش دارای بافت عضلانی است، مقداری توانایی منقبض و منبسط شدن را نیز دارد. سنگ های کلیوی که قطر 5 میلی متر یا کمتر دارند می توانند از میزنای عبور کنند.
سنگ های کلیوی 6 تا 7 میلی متری یا بزرگتر امکان عبور از میزراه را نداشته و باید به روش دیگری برداشته شوند. نوع و اندازه سنگ های کلیوی می توانند تعیین کننده نوع و روش های درمانی باشند.
وقتی سنگ در کلیه تشکیل شد، 90 درصد امکان دفع آن از میزراه (حالب) وجود دارد. در هنگام دفع سنگ از حالب، درد شدید پهلو (کولیک کلیوی) ایجاد می شود، که تنها راه تسکین درد تزریق مورفین می باشد.
انواع سنگ کلیه بر اساس رنگ
در جدول زیر سعی شده است که رنگ برخی از سنگ های کلیه با جزئیات آورده شود.
| نوع سنگ کلیه | میزان فراوانی | شرایط تشکیل | رنگ | حساسیت به پرتو | جزئیات |
| کلسیم اکسالات | 80 درصد | هنگام اسیدی شدن ادرار (کاهش pH) | سیاه یا قهوه ای روشن | پرتو را به خود جذب می کند. | مقداری از اکسالات موجود در ادرار توسط بدن ساخته می شود. کلسیم و اکسالات موجود در رژیم غذایی با اینکه در تشکیل سنگ های کلسیم اکسالاتی نقش دارند اما تنها عوامل بروز این سنگ ها نیستند. اکسالات غذایی در بسیاری از سبزیجات، میوه ها و آجیل ها یافت می شود. کلسیم ناشی از استخوان نیز می تواند در تشکیل سنگ های کلیوی نقش داشته باشد. |
| کلسیم فسفات | 5 تا 10 درصد | هنگام قلیایی شدن ادرار (افزایش pH) | سفید تیره | پرتو را به خود جذب می کند. | این نوع سنگ معمولا در ادرار قلیایی مخصوصا در صورت حضور باکتری پروتئوس به وجود می آید. |
| اسید اوریکی | 5 تا 10 درصد | هنگام اسیدی بودن مداوم ادرار | زرد یا قهوه ای مایل به قرمز | پرتو را از خود عبور می دهد. | رژیم های غذایی سرشار از پروتئین های حیوانی و پورین ها از عوامل بروز این سنگ ها هستند. پورین ها موادی هستند که به طور طبیعی در همه مواد غذایی مخصوصا گوشت، ماهی و صدف یافت می شوند. |
| استروویتی | 10 تا 15 درصد | وجود عفونت در کلیه | سفید تیره | پرتو را به خود جذب می کند. | پیشگیری از سنگ های استروویتی به عدم ابتلا به عفونت بستگی دارد. تحقیقات تاکنون ارتباطی بین رژیم غذایی و تشکیل سنگ های استروویتی یافت نکرده اند. |
| سیستئینی | 1 تا 2 درصد | اختلال ژنتیکی نادر | صورتی یا زرد | پرتو را به خود جذب می کند. | سیستئین یک آمینو اسید است که از طریق کلیه ها به داخل ادرار وارد شده و کریستال تشکیل می دهند. آمینو اسید یکی از واحد های تشکیل دهنده پروتئین ها است. |
| زانتین | بسیار نادر | قرمز آجری | پرتو را از خود عبور می دهد. |
مشخصات سنگ کلیه با عکس رادیوگرافی
با گرفتن عکس ساده شکم، سنگ در کلیه، میزراه، مثانه و گاهی در مجرای ادرار دیده می شود. بر حسب مواد تشکیل دهنده سنگ، ممکن است سنگ در عکس به خوبی دیده نشود و یا اصلا دیده نشود.
سنگ هایی که در عکس ها دیده می شوند
- سنگ های اوگزالات کلسیم دهیدرات
- کلسیم فسفات
- کلسیم اوگزالات منو هیدرات
سنگ هایی که بطور ضعیف در عکس دیده می شوند
- مگنزیم- آمونیوم- فسفات
- آپتات
- سیستین
سنگ هایی که در عکس دیده نمی شوند
- سنگ های اسید اوریک
- اورات آمونیوم
- گزانتین
- سنگ های ایجاد شده بعلت بعضی داروها
عکس سنگ کلیه
علت و عوامل ایجاد کننده سنگ کلیه
- عفونت
- عوامل غیر عفونی
- اختلالات ژنتیک
- بعضی داروها
- بیماری های هیپرپاراتیروئیدیسم، نفروکلسیوز، بیماریهای گوارشی (کرون،سوء تغذیه،برداشتن قسمتی از روده و هیپراوگزالوریا)
- تنگی محل اتصال حالب به لگنچه (حفره ای در کلیه که ادرار در آن جمع می شود)
- تنگی حالب
- برگشت ادرار به کلیه ها
- کلیه های نعل اسبی
- اسیدوز کلیوی
سنگ هایی که در زمینه اختلال ژنتیک بوجود می آیند، سیستین و گزانتین می باشند. سنگ های عفونی مثل سنگ آمونیوم اورات و غیرعفونی مثل اوگزالات کلسیم هستند. جنبه های متابولیک در تشکیل سنگ های سیستم دستگاه ادراری (سنگ کلیه) بسیار با اهمیت می باشد.
چه کسانی در معرض و شانس ابتلا به انواع سنگ کلیه هستند؟
وضعیت شانس و ریسک تشکیل سنگ کلیه موضوع مهمی است؛ چون احتمال عود و رشد سنگ وجود دارد و درمان داروئی لازم الاجرا می باشد. 50 درصد افراد مستعد سنگ سازی، یک بار در طول عمر خود مبتلا به عود سنگ می شوند. بیماری عود سنگ سیستم ادراری(سنگ کلیه)در بیش از 10 درصد بیماران مشاهده می شود.
بچه ها و افراد جوانی که دچار سنگ سیستم ادراری می شوند، در معرض شانس ابتلا به عود سنگ می باشند. سنگ هایی که در زمینه عفونت مثل سنگ های اسید اوریکی و سنگ های ارثی بوجود می آیند؛ شانس عود در آنها بالا می باشد.
علائم سنگ کلیه
سنگ کلیه در ابتدا هیچ علائمی ندارد تا زمانیکه سنگ در کلیه شما حرکت کند. در این مرحله، ممکن است این علائم و نشانه ها را تجربه کنید:
- درد شدید در اطرف و پشت دنده
- دردی که به پایین شکم و کشاله ران منتشر می شود
- درد در ادرار کردن
- قرمز یا قهوه ای بودن ادرار
- ادرار بدبو
- تهوع و استفراغ
- نیاز به ادرار کردن مداوم
- ادرار بیش از حد معمول
- تب و لرز در صورت وجود عفونت
- ادرار کردن به مقدار کم
چه عواملی خطر ابتلا به انواع سنگ کلیه را افزایش می دهد؟
سدیم در نمک و فلفل وجود دارد. نمک در سوپ، کنسرو، غذاهای بسته بندی شده و FAST FOOD سبزیجات و گوشت وجود دارد. شیوع و شانس سنگ کلیه در دنیا رو به افزایش است. تغییر در رژیم غذایی ممکن است، کلید اصلی در جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه باشد.
شیوع و شانس این سنگ ها از سال 1964 تا 1972 دو برابر شده است. با سن، نژاد شیوع و شانس ابتلا به سنگ کلیه تفاوت می کند. سن شیوع سنگ های کلیه 30-50 سالگی می باشد. تشکیل سنگ به فاکتورهای محیطی و ژنتیکی ارتباط دارد.
فاکتورهای محیطی شامل رژیم غذایی، آب و هوا هستند. غذاهای ذرت دار شانس ابتلا به سنگ کلیه را بالا می برد. افزایش درجه حرارت محیط باعث تشکیل سنگ کلیه می شود.
افزایش سنگ در سنین بالا کاهش می یابد. دیابت، چاقی، فشار خون، نارسایی مزمن کلیه و بیماری های قلبی عوامل مساعد کننده هستند. سنگ کلیه بر حسب اندازه، محل، مشخصات رادیولوژیکی، علت و اتیولوژی، ترکیب سنگ و شانس عود و برگشت سنگ تقسیم بندی می شوند.
مصرف بیش از حد پروتئین حیوانی همچون گوشت قرمز، ماکیان، تخم مرغ و غذا های دریایی می تواند سطح اسید اوریک موجود در بدن را افزایش داده و به بروز سنگ کلیوی منجر شود. داشتن یک رژیم غذایی سرشار از پروتئین همچنین مقدار سیترات را نیز کاهش می دهد.
نوشیدنی های مفید برای درمان و رفع سنگ کلیه
سیترات یک ماده شیمیایی در ادرار است که به پیشگیری از تشکیل سنگ ها کمک می کند. در صورتی که فرد مستعد ابتلا به سنگ کلیوی باشد باید مصرف گوشت خود را کاهش دهد.
تجزیه سنگ برای بار دوم در موارد ذیل انجام می شود
- عود سنگ در حالیکه بیمار تحت درمان برای پیشگیری می باشد
- عود سریع و زودرس بعد از درمان و از بین بردن سنگ سیستم دستگاه ادراری
- عود سنگ سیستم ادراری بعد از یک مدت طولانی
درمان درد پهلو در بیماران مبتلا به سنگ ادراری
تسکین درد، اولین قدم درمان درد کلیه می باشد. داروهای ضد درد و التهاب(NSAIDS) در بیماران با درد پهلو موثر می باشد. این دسته داروها دارای اثر ضد درد بهتری نسبت به مواد مخدر می باشند، در کوتاه مدت بیماری که این داروها را استفاده می کند، نیازی به استفاده از داروی دیگری نخواهد داشت.
برای سنگ هایی که در میزراه (حالب) هستند و انتظار می رود که خود به خود دفع شوند، شیاف یا قرص NSAID مثل (دیکلوفناک) ممکن است التهاب را کاهش داده و مانع از عود شود.
برای پرسش و پاسخ از دکتر روی لینک پرسش از دکتر کلیک کنید.
دکتر هوشنگ قوامی جراح و متخصص کلیه و مجاری ادراری و ناباروری و ناتوانی جنسی مردان در تهران
مائده سه شنبه ۷ خرداد ۹۸( 5 سال پیش) تعداد بازدید: 283 مشاهده پرسش 