واریکوسل، یکی از شایع‌ترین علل ناباروری در مردان، وضعیتی است که در آن وریدهای (سیاهرگ‌های) کیسه بیضه متورم و گشاد میشوند. این وضعیت شبیه به واریس پا است، اما در ناحیه بیضه رخ میدهد. درک تفاوت بین یک بیضه سالم و بیضه‌ای که تحت تاثیر واریکوسل قرار گرفته، برای تشخیص زودهنگام و انتخاب بهترین روش درمانی حیاتی است. این مقاله، یک راهنمای جامع و مرحله به مرحله برای آشنایی با واریکوسل در گریدهای مختلف، علائم و بهترین روشهای درمانی آن است.
فرق بیضه سالم و ناسالم (واریکوسل)
برای درک بهتر واریکوسل، ابتدا باید با ویژگیهای یک بیضه سالم آشنا شویم و سپس تفاوت آن را با بیضه ناسالم (دارای واریکوسل) بسنجیم.
بیضه سالم:
یک بیضه سالم دارای ویژگیهای زیر است:
- اندازه و شکل: معمولا به شکل بیضی، صاف و متقارن. اندازه هر دو بیضه باید تقریبا یکسان باشد.
- قوام: هنگام لمس، حالتی نرم و لاستیکی مانند دارد، اما نه خیلی سفت و نه خیلی شل.
- حساسیت: لمس ملایم بیضه معمولا حساس است، اما نباید دردناک باشد.
- عدم وجود توده یا برجستگی: اطراف بیضه و در کیسه بیضه، نباید هیچ توده، ورم یا برجستگی غیرعادی حس شود.
- رگهای خونی: رگهای خونی اطراف بیضه (وریدها و شریانها) به طور معمول قابل مشاهده یا لمس نیستند.
- دما: کیسه بیضه معمولا کمی خنک‌تر از بقیه بدن است تا محیط مناسبی برای تولید اسپرم فراهم شود.
بیضه ناسالم (با واریکوسل):
واریکوسل به دلیل گشاد شدن وریدهای بیضه (وریدهای پیچ در پیچ شبکه پامپینیفرم) ایجاد میشود. این گشاد شدن باعث اختلال در جریان خون و افزایش دمای کیسه بیضه شده که میتواند به اسپرم آسیب برساند. علائم و ویژگیهای بیضه‌ای با واریکوسل عبارتند از:
- ظاهر “کیسه کرم”: بارزترین ویژگی واریکوسل، احساس یا مشاهده توده‌ای نرم و پیچ در پیچ بالای بیضه است که شبیه به “کیسه پر از کرم” یا “ماکارونی در هم گره خورده” توصیف میشود. این توده در حالت ایستاده یا با افزایش فشار شکمی (مثلا حین سرفه) بیشتر مشخص میشود و در حالت درازکش ممکن است ناپدید شود.
- ورم و بزرگ شدن کیسه بیضه: ممکن است یک طرف کیسه بیضه بزرگتر به نظر برسد. واریکوسل معمولا در بیضه چپ شایع‌تر است.
- درد یا احساس سنگینی: برخی افراد احساس درد مبهم، ناراحتی یا سنگینی در کیسه بیضه دارند که با فعالیت بدنی افزایش مییابد و با دراز کشیدن بهبود مییابد.
- کوچک شدن بیضه (آتروفی): در موارد شدیدتر، بیضه آسیب دیده ممکن است کوچکتر از بیضه سالم به نظر برسد که نشانه آسیب به بافت بیضه است.
- گرمای موضعی: به دلیل تجمع خون در وریدهای گشاد شده، دمای موضعی بیضه افزایش مییابد که یکی از دلایل اصلی آسیب به کیفیت اسپرم است.
نکته مهم: همیشه برای تشخیص دقیق و افتراق بین بیضه سالم و ناسالم، مراجعه به پزشک اورولوژیست و معاینه بالینی ضروری است.
عکس واریس بیضه
انواع واریکوسل
در این قسمت از مقاله واریکوسل گرید 1،2،3 و 4 را بررسی خواهیم کرد.
واریکوسل گرید ۱ (درجه خفیف):
- علائم و ویژگی‌ها (آنچه باید دید/حس کرد):
در واریکوسل گرید ۱، تورم و گشادی وریدها بسیار خفیف است.
- قابل مشاهده نیست: با چشم غیر مسلح و در حالت ایستاده، هیچ تورمی در کیسه بیضه مشاهده نمیشود.
- غیرقابل لمس در حالت عادی: پزشک با لمس عادی نیز نمیتواند واریکوسل را حس کند.
- تشخیص با مانور والسالوا: تنها زمانی که بیمار برای معاینه پزشک (معاینه بالینی توسط اورولوژیست) با فشار آوردن به شکم (مانند زور زدن یا سرفه کردن) مانور والسالوا را انجام دهد، پزشک با لمس دقیق میتواند وریدهای گشاد شده را حس کند.
- بهترین روش درمان و سایر نکات:
- واریکوسل گرید ۱ معمولا نیازی به درمان فوری ندارد، مگر اینکه با ناباروری یا درد همراه باشد.
- مانیتورینگ: پزشک ممکن است پیشنهاد دهد که وضعیت تحت نظر باشد و در صورت بروز علائم یا مشکلات باروری، درمان آغاز شود.
- سبک زندگی: رعایت نکات کلی سلامت بیضه مانند پوشیدن لباس زیر نخی و گشاد، عدم قرار گرفتن طولانی مدت در معرض گرما.
واریکوسل گرید ۲ (درجه متوسط):
- علائم و ویژگی‌ها (آنچه باید دید/حس کرد):
در واریکوسل گرید ۲، گشادی وریدها متوسط است و کمی بیشتر از گرید ۱ قابل تشخیص است.
- غیرقابل مشاهده: با چشم غیر مسلح، باز هم معمولا تورمی دیده نمیشود.
- قابل لمس بدون مانور والسالوا: پزشک با لمس دقیق کیسه بیضه، حتی بدون نیاز به مانور والسالوا، میتواند توده وریدی را حس کند. این توده به خوبی زیر دست متخصص قابل تشخیص است.
- بهترین روش درمان و سایر نکات:
- درمان واریکوسل گرید ۲ اغلب زمانی توصیه میشود که با درد، ناباروری یا آتروفی (کوچک شدن) بیضه همراه باشد.
- جراحی: متداول‌ترین روش درمان، جراحی است که شامل لیگاتور (بستن) وریدهای گشاد شده است.
- لاپاراسکوپی: یک روش کم‌تهاجمی با برشهای کوچک.
- میکروسرجری: روشی با دقت بالا که با استفاده از میکروسکوپ انجام میشود.
- امبولیزاسیون: یک روش غیرتهاجمی‌تر که در آن با تزریق ماده‌ای به داخل وریدهای گشاد شده، جریان خون آنها مسدود میشود.
- تصمیم گیری در مورد درمان: بر اساس شدت علائم، نتایج آزمایش اسپرم و نظر پزشک، روش درمان انتخاب میشود.
واریکوسل گرید ۳ (درجه شدید):
- علائم و ویژگی‌ها (آنچه باید دید/حس کرد):
در واریکوسل گرید ۳، وریدهای بیضه به شدت گشاد شده و کاملا مشخص هستند.
- قابل مشاهده با چشم غیر مسلح: تورم و ظاهر “کیسه کرم” مانند در بالای بیضه، به خصوص در حالت ایستاده، به وضوح قابل مشاهده است و نیاز به لمس یا مانور والسالوا ندارد.
- قابل لمس به راحتی: توده وریدی به وضوح و به راحتی قابل لمس است.
- درد و سنگینی: احتمال وجود درد، سنگینی و ناراحتی در این گرید بیشتر است.
- آتروفی بیضه: ممکن است بیضه آسیب دیده به وضوح کوچکتر به نظر برسد.
- بهترین روش درمان و سایر نکات:
- واریکوسل گرید ۳ تقریبا همیشه نیاز به درمان دارد، به خصوص اگر بیمار در سنین باروری باشد یا علائم آزاردهنده داشته باشد.
- جراحی: جراحی (میکروسرجری یا لاپاراسکوپی) و امبولیزاسیون شایع‌ترین روشهای درمان هستند. انتخاب روش بستگی به نظر جراح و وضعیت بیمار دارد.
- تاثیر بر باروری: این گرید بیشترین تاثیر را بر کیفیت اسپرم و قدرت باروری دارد و درمان آن میتواند به بهبود نتایج آزمایش اسپرم کمک کند.
واریکوسل گرید ۴ (پیشرفته):
- علائم و ویژگی‌ها (آنچه باید دید/حس کرد):
اصطلاح “گرید ۴” به طور رسمی در سیستم نمره‌دهی بالینی رایج نیست، اما گاهی اوقات برای اشاره به موارد شدید و بسیار پیشرفته واریکوسل گرید ۳ استفاده میشود که با علائم بسیار آشکار و احتمالا آسیب جدی به بیضه همراه است.
- تورم بسیار بزرگ و آشکار: کیسه بیضه به وضوح و به شکل نامتقارن متورم شده و توده وریدی بسیار بزرگ و برجسته است.
- علائم شدید: درد مزمن و شدید، احساس سنگینی مداوم.
- آتروفی قابل توجه بیضه: بیضه آسیب دیده به وضوح کوچک شده و ممکن است عملکرد آن به شدت مختل شده باشد.
- تاثیر جدی بر باروری: این موارد تقریبا همیشه با مشکلات شدید باروری همراه هستند.
- بهترین روش درمان و سایر نکات:
- درمان این موارد ضروری و فوری است.
- جراحی: معمولا تنها راه حل موثر برای کاهش علائم و تلاش برای حفظ عملکرد بیضه است.
- مدیریت انتظار بیمار: در این موارد پیشرفته، با توجه به میزان آسیب وارد شده به بیضه، ممکن است لازم باشد انتظارات بیمار در مورد بازگشت کامل عملکرد بیضه یا باروری تعدیل شود. با این حال، درمان میتواند به کاهش درد و جلوگیری از آسیب بیشتر کمک کند.
- پیگیری بلندمدت: بیماران با این گرید نیاز به پیگیری دقیق پس از درمان و در صورت لزوم، بررسی سایر گزینه‌های باروری دارند.
نتیجه‌گیری: تشخیص و درمان زودهنگام کلید موفقیت
واریکوسل، چه در گرید ۱ و چه در گرید ۳/۴، یک وضعیت قابل درمان است. مهمترین گام، آگاهی از علائم و مراجعه زودهنگام به پزشک اورولوژیست برای تشخیص دقیق و انتخاب بهترین روش درمانی است. معاینات منظم و درک تغییرات بدن خود، میتواند نقش حیاتی در حفظ سلامت باروری و کیفیت زندگی شما داشته باشد.
