سرطان پروستات بدخیم: از تشخیص زودهنگام تا درمان قطعی

شنیدن عبارت سرطان پروستات بدخیم میتواند برای هر مرد و خانواده‌اش نگران کننده باشد. این بیماری، یکی از شایع‌ترین سرطانها در میان مردان در سراسر جهان است. اما دو نکته بسیار مهم و امیدوارکننده وجود دارد: اول اینکه با پیشرفت علم پزشکی، روشهای تشخیص و درمان این بیماری بسیار موثرتر از گذشته شده‌اند و دوم اینکه سرطان پروستات در بسیاری از موارد، به خصوص اگر زود تشخیص داده شود، به آرامی رشد میکند و کاملا قابل درمان است.

این مقاله یک راهنمای جامع و کامل است که به تمام سوالات شما در مورد این بیماری پاسخ میدهد. از اینکه غده پروستات چیست و چه تفاوتی بین پروستات خوش خیم و بدخیم وجود دارد، گرفته تا بررسی علائم، روشهای تشخیص، جدیدترین درمانها و حتی تاثیر آن بر زندگی زناشویی. هدف ما این است که با افزایش آگاهی، ترس شما را به دانایی و قدرت تصمیم‌گیری تبدیل کنیم.

غده پروستات در مردان چیست؟

غده پروستات بخش مهمی از دستگاه تناسلی مردان است. این غده کوچک که اندازه‌ای شبیه به یک گردو دارد، دقیقا در زیر مثانه قرار گرفته و قسمتی از مجرای ادرار (پیشابراه) را احاطه کرده است. وظیفه اصلی پروستات، تولید مایعی است که با اسپرم ترکیب شده و مایع منی را تشکیل میدهد. این مایع به تغذیه و تحرک اسپرم کمک میکند.

سرطان پروستات چیست؟

سرطان پروستات زمانی اتفاق میافتد که سلولهای داخل غده پروستات از کنترل خارج شده و به صورت غیرطبیعی و سریع شروع به رشد و تکثیر میکنند. این توده سلولی بدخیم میتواند به مرور زمان بزرگتر شده، به بافتهای اطراف تهاجم کند و در مراحل پیشرفته، از طریق جریان خون یا سیستم لنفاوی به سایر نقاط بدن، به خصوص استخوانها، گسترش یابد (متاستاز)

انواع سرطان پروستات

اگرچه بیش از ۹۵ درصد موارد سرطان پروستات از یک نوع خاص هستند، اما شناخت انواع نادرتر نیز برای درک کامل بیماری اهمیت دارد.

۱. آدنوکارسینومای آسینار (Acinar Adenocarcinoma): این شایع‌ترین نوع سرطان پروستات است. تقریبا تمام مواردی که در موردشان صحبت میشود، از این نوع هستند. این سرطان در سلولهای غده‌ای (آسینی) که مایع منی را تولید میکنند، شروع میشود. سیستم نمره‌دهی گلیسون (Gleason Score) برای تعیین میزان تهاجمی بودن این نوع سرطان به کار میرود.

۲. آدنوکارسینومای داکتال (Ductal Adenocarcinoma): این نوع، نادرتر است و در سلولهایی که مجاری (داکت‌های) غده پروستات را پوشانده‌اند، شروع میشود. آدنوکارسینومای داکتال معمولا سریعتر از نوع آسینار رشد کرده و تهاجمی‌تر است.

۳. کارسینومای سلول انتقالی (Transitional Cell Carcinoma): این نوع سرطان در واقع از خود غده پروستات شروع نمیشود، بلکه از سلولهای پوشاننده مجرای ادرار یا مثانه آغاز شده و به پروستات گسترش مییابد. درمان آن با درمان سرطان اولیه پروستات متفاوت است.

۴. کارسینومای سلول سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma): این یک نوع بسیار نادر و سریع‌الرشد از سرطان پروستات است که از سلولهای صاف و سنگفرشی روی سطح پروستات ایجاد میشود. نکته مهم در مورد این نوع، این است که معمولا باعث افزایش سطح PSA خون نمیشود و این موضوع تشخیص آن را دشوارتر میکند.

۵. کارسینومای سلول کوچک (Small Cell Carcinoma): این نوع، شکلی از سرطان نورواندوکرین است که بسیار نادر (کمتر از ۱ درصد موارد) اما فوق‌العاده تهاجمی است. این سرطان نیز معمولا PSA تولید نمیکند و خیلی زود به سایر نقاط بدن، به خصوص استخوانها، متاستاز میدهد.

فرق پروستات خوش خیم و بدخیم

این یکی از مهمترین نکاتی است که باید بدانید:

-پروستات خوش خیم (BPH): این یک بزرگی غیرسرطانی پروستات است. سلولها رشد میکنند و به مجرای ادرار فشار میآورند، اما به سایر نقاط بدن حمله نمیکنند و تهدیدکننده حیات نیستند.

-پروستات بدخیم (سرطان): این رشد سلولی سرطانی است. این سلولها پتانسیل تهاجم به بافتهای اطراف و گسترش به استخوانها، ریه‌ها و کبد را دارند و در صورت عدم درمان، میتوانند کشنده باشند.

مهم است بدانید که داشتن پروستات خوش خیم، ریسک ابتلا به سرطان پروستات را افزایش نمیدهد. این دو، بیماریهای کاملا مجزایی هستند.

علت سرطان پروستات چیست؟

علت دقیق و اصلی سرطان پروستات هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما علم پزشکی چندین عامل خطر مهم را شناسایی کرده است:

نژاد: این بیماری در مردان آفریقایی-آمریکایی شایع‌تر و تهاجمی‌تر است.

افزایش سن: این بزرگترین عامل خطر است. ریسک ابتلا پس از ۵۰ سالگی به شدت افزایش مییابد.

سابقه خانوادگی و ژنتیک: اگر پدر یا برادر شما سابقه این بیماری را داشته‌اند، ریسک ابتلای شما دو تا سه برابر بیشتر است.

رژیم غذایی: رژیمهای غذایی سرشار از چربی‌های حیوانی و گوشت قرمز و با فیبر کم (میوه و سبزیجات کم) ممکن است ریسک را افزایش دهند.

از کجا بدانیم سرطان پروستات داریم؟

این یک سوال حیاتی است. مشکل اینجاست که سرطان پروستات در مراحل اولیه معمولا هیچ علامت مشخصی ندارد. علائمی هم که ایجاد میکند (مانند تکرر ادرار، جریان ضعیف یا مشکل در ادرار کردن) بسیار شبیه به علائم پروستات خوش خیم است. به همین دلیل، شما نمیتوانید صرفا بر اساس علائم بفهمید که سرطان دارید یا نه. تنها راه تشخیص قطعی، مراجعه به پزشک اورولوژیست و انجام غربالگری منظم است.

علائم سرطان پروستات پیشرفته

در حالی که مراحل اولیه ساکت هستند، با پیشرفت بیماری و گسترش آن به خارج از پروستات، علائم جدی‌تری ظاهر میشوند:

• درد استخوان: به خصوص در ناحیه کمر، لگن و دنده‌ها (شایع‌ترین علامت متاستاز)

• وجود خون در ادرار یا مایع منی

• کاهش وزن و خستگی بی‌دلیل

• ضعف یا بی‌حسی در پاها

• اختلال نعوظ ناگهانی

تشخیص سرطان پروستات

تشخیص قطعی سرطان پروستات طی چندین مرحله انجام میشود:

-آزمایش خون PSA: اندازه‌گیری سطح آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA)

-معاینه رکتال دیجیتال (DRE): پزشک پروستات را برای هرگونه توده یا سفتی غیرطبیعی لمس میکند.

نمونه‌برداری (بیوپسی): اگر نتایج اولیه مشکوک باشند، این تنها راه تشخیص قطعی است. پزشک با یک سوزن نازک، چندین نمونه کوچک از بافت پروستات برمیدارد تا در زیر میکروسکوپ بررسی شوند.

-تعیین گرید گلیسون (Gleason Score): پاتولوژیست بر اساس ظاهر سلولهای سرطانی، نمره‌ای بین ۶ تا ۱۰ به آنها میدهد. نمره ۶ به معنای سرطان با رشد آهسته و کم‌خطر و نمره ۸ تا ۱۰ به معنای سرطان تهاجمی و پرخطر است.

-مرحله‌بندی: با استفاده از MRI، سی‌تی اسکن یا اسکن استخوان، پزشک مشخص میکند که آیا سرطان به خارج از پروستات گسترش یافته است یا خیر.

آزمایش سرطان پروستات

همانطور که در بخش تشخیص گفته شد، آزمایش سرطان پروستات شامل سه بخش اصلی است: آزمایش خون PSA، معاینه DRE و در صورت لزوم، بیوپسی پروستات. این سه آزمایش در کنار هم، تصویر کاملی از وضعیت پروستات به پزشک میدهند.

آیا سرطان پروستات درد دارد؟

در مراحل اولیه، سرطان پروستات معمولا هیچ دردی ندارد. درد معمولا زمانی شروع میشود که بیماری پیشرفت کرده و به استخوانها متاستاز داده باشد. به همین دلیل است که غربالگری و تشخیص زودهنگام قبل از شروع درد، حیاتی است.

آخرین مرحله سرطان پروستات

آخرین مرحله (مرحله ۴ یا متاستاتیک)، زمانی است که سرطان از پروستات به نقاط دوردست بدن مانند غدد لنفاوی، استخوانها، کبد یا ریه‌ها گسترش یافته است. در این مرحله، هدف از درمان، “ریشه‌کن کردن” بیماری نیست، بلکه “کنترل” آن، کاهش علائم (مانند درد)، جلوگیری از پیشرفت بیشتر و افزایش طول عمر بیمار است.

انواع روش های درمان سرطان پروستات

انتخاب روش درمان به مرحله بیماری، گرید گلیسون، سن و وضعیت سلامت عمومی بیمار بستگی دارد.

نظارت فعال:

برای سرطانهای کم‌خطر و با رشد بسیار آهسته. پزشک بیمار را به دقت تحت نظر میگیرد و تنها در صورت پیشرفت بیماری، درمان را آغاز میکند.

جراحی (پروستاتکتومی رادیکال):

جراح کل غده پروستات و بافتهای اطراف آن را برمیدارد. این عمل میتواند به روش باز، لاپاراسکوپی یا با کمک ربات انجام شود.

پرتودرمانی:

استفاده از اشعه ایکس پرانرژی برای از بین بردن سلولهای سرطانی. این روش میتواند به صورت خارجی (از دستگاه خارج از بدن) یا داخلی (کاشت دانه‌های رادیواکتیو در پروستات) انجام شود.

هورمون درمانی:

سرطان پروستات برای رشد به هورمونهای مردانه (مانند تستوسترون) نیاز دارد. هورمون درمانی با کاهش سطح این هورمونها، سلولهای سرطانی را گرسنه نگه داشته و از رشد آنها جلوگیری میکند. این درمان اغلب برای موارد پیشرفته استفاده میشود. آمپول سرطان پروستات که بیماران در مورد آن سوال میکنند، در واقع همین داروهای هورمون درمانی هستند که به صورت تزریقات ماهانه یا چند ماه یکبار تجویز میشوند.

شیمی درمانی:

برای سرطانهای بسیار پیشرفته که به هورمون درمانی پاسخ نمیدهند، از داروهای شیمی درمانی برای از بین بردن سلولهای سرطانی در سراسر بدن استفاده میشود.

درمان های هدفمند و ایمونوتراپی:

 روشهای جدیدتری که بر روی نقاط ضعف خاص سلولهای سرطانی تمرکز کرده یا سیستم ایمنی بدن را برای حمله به سرطان تقویت میکنند.

عوارض سرطان پروستات

عوارض میتواند ناشی از خود بیماری (در مراحل پیشرفته) یا درمانهای آن باشد. دو عارضه اصلی درمان (جراحی و پرتودرمانی) عبارتند از:

-بی‌اختیاری ادرار که در اکثر بیماران موقتی است و با گذشت زمان و انجام ورزشهای کگل بهبود مییابد.

-ناتوانی در رسیدن به نعوظ یا حفظ آن که یکی از شایع‌ترین عوارض است و درمانهای مختلفی برای آن وجود دارد.

پیشگیری از سرطان پروستات

اگرچه هیچ راه قطعی برای پیشگیری وجود ندارد، اما میتوان با رعایت موارد زیر ریسک را کاهش داد:

-رژیم غذایی سالم: مصرف زیاد میوه و سبزیجات (به خصوص گوجه فرنگی پخته و کلم بروکلی)، کاهش مصرف گوشت قرمز و چربی‌های اشباع.

-حفظ وزن ایده‌آل و ورزش منظم

-غربالگری منظم: مهمترین راه برای “پیشگیری از مرگ” ناشی از این سرطان، تشخیص زودهنگام آن است.

احتمال مرگ در سرطان پروستات

این سرطان اگر زود تشخیص داده شود، بسیار قابل درمان است. آمارها (نرخ بقای ۵ ساله) نشان میدهد:

• اگر سرطان محدود به پروستات باشد، شانس بقا نزدیک به ۱۰۰ درصد است.

• اگر سرطان به بافت های اطراف گسترش یافته باشد، شانس بقا همچنان نزدیک به ۱۰۰ درصد است.

• اگر سرطان به نقاط دوردست (مانند استخوانها) متاستاز داده باشد، شانس بقا به حدود ۳۲ درصد کاهش می یابد.