دو عارضه شایع که بعد از عمل پروستات در مردان بروز می کند، بی اختیاری ادرار و اختلال نعوظ بعد از عمل پروستات است که این بسیاری از مردان مبتلا به سرطان را از درمان می ترساند.
پروستات چیست؟
ترس از دست دادن بیضه و مرگ حاصل از روش های درمانی سرطان پروستات بسیاری از مردان را از درمان و عمل جراحی باز می دارد. طبق مطالعات انجام شده توسط انجمن دستگاه ادراری و تناسلی آمریکا در سال 2000 میلادی بر روی 1000 مرد انجام شد. 75% از مردان که بالای 50 سال بودند احساس می کردند ترس از عوارض جانبی درمان، آنها را از انجام آزمایشات باز می دارد و 20% از آنها که آزمایشات سالیانه انجام نمیدادند، ابراز می داشتند که امتناع آنها حاصل ترس از عوارض جانبی درمان یا مطلع شدن از ابتلاء ایشان به سرطان بوده است.
سرطان پروستات، در کاهش عملکرد هورمونی–جنسی، نعوظ مردان، تأثیرگذار است. بالغ بر 50 درصد مردانی که سرطان پروستات در آنها تشخیص داده شده است در معرض ریسک اختلال نعوظ، هیپوگونادیسم(کم کاری بیضه)، یا هردو مورد فوق قرار دارند.
به نظر می رسد علت کاهش ناگهانی عملکرد جنسی و نعوظ های شبانه، نتیجه نروپراکسی (التهاب عصب) حین جراحی باشد. پس از برداشتن پروستات، در مقیاس وسیعی، هنوز اعتقاد اندکی در خصوص صدمات شریانی وجود دارد.
اختلال نعوظ بعد از عمل پروستات به کندی بهبوبد می یابد و بین 18 تا 24 ماه به طول می انجامد که همزمان با برطرف شدن تدریجی نروپراکسی (دست کاری عصب) می باشد.
هنگامی که نروپراکسی تدریجاً برطرف می شود طبق انتظار، آلت به قرص سیلدنافیل(ویاگرا) پاسخ میدهد، زیرا که مکانیسم مهارکننده های سیلدنافیل و فسفودی استراز -5 متکی به تولید اکسیدنیتریک(گشاد کننده شریان) از انتهای عصب می باشد. موفقیت در استفاده از قرص سیلدنافیل در 6 ماه اول بسیار کند پیشبینی می شود.
چرا جراحی پروستات منجر به اختلال نعوظ میشود؟
برای درک اینکه چرا جراحی پروستات منجر به اختلال نعوظ میشود، ابتدا باید با مکانیسم نعوظ آشنا شویم. نعوظ یک فرآیند پیچیده است که به هماهنگی بین سیستم عصبی، سیستم عروقی و عضلات نیاز دارد. در اطراف غده پروستات، دستههایی از اعصاب و رگهای خونی ظریف و حساس وجود دارند که به عنوان “اعصاب نعوظ” شناخته میشوند. این اعصاب مسئول ارسال سیگنال از مغز به آلت تناسلی هستند و باعث میشوند که رگهای خونی شل شده و خون به داخل بافتهای اسفنجی آلت تناسلی جریان یابد و در نتیجه نعوظ رخ دهد.
در جریان جراحی پروستات، به ویژه در روشهای رادیکال که کل غده پروستات برای درمان سرطان برداشته میشود، این اعصاب و رگهای خونی ممکن است آسیب ببینند. حتی در پیشرفتهترین تکنیکها که جراحان تلاش میکنند اعصاب را حفظ کنند، باز هم احتمال کشیدگی، فشار یا آسیب حرارتی به آنها وجود دارد. میزان این آسیب و در نتیجه، شدت اختلال نعوظ، به عوامل زیر بستگی دارد:
- تکنیک جراحی: در جراحیهای با تکنیک “حفظ عصب”، تلاش میشود تا اعصاب تا حد امکان دستنخورده باقی بمانند که این کار احتمال بازگشت نعوظ را افزایش میدهد. اما در مواردی که سرطان به اعصاب گسترش یافته، جراح مجبور به برداشتن آنها است.
- سن بیمار: مردان جوانتر معمولاً نتایج بهتری از نظر بازگشت عملکرد جنسی دارند، زیرا اعصاب آنها قدرت بازسازی بیشتری دارد.
- عملکرد نعوظ قبل از جراحی: مردانی که قبل از جراحی دچار اختلال نعوظ بودهاند، احتمالاً پس از آن نیز با این مشکل مواجه خواهند شد.

اختلال نعوظ چه زمانی پس از درمان میتواند رخ دهد؟
پس از جراحی پروستات، تقریباً تمام مردان به طور موقت دچار اختلال نعوظ میشوند. این یک بخش طبیعی از روند بهبودی است و جای نگرانی ندارد.
- مرحله اولیه (پس از جراحی تا ۳ ماه): در این دوره، به دلیل تورم و آسیب اولیه به بافتها، نعوظ به ندرت رخ میدهد. در این مرحله، تمرکز اصلی بر روی بهبودی کامل از جراحی است.
- مرحله میانی (۳ تا ۱۸ ماه): با کاهش تورم و شروع فرآیند ترمیم اعصاب، ممکن است نعوظهای غیرمنتظره و ضعیف رخ دهد. در این دوره، پزشکان معمولاً درمانهای توانبخشی را توصیه میکنند تا به بازگشت تدریجی عملکرد کمک شود.
- مرحله پایانی (۱۸ تا ۲۴ ماه و پس از آن): بهبود نعوظ میتواند تا دو سال یا حتی بیشتر پس از جراحی ادامه یابد. در این مرحله، اگرچه عملکرد نعوظ ممکن است به طور کامل به حالت قبل از جراحی بازنگردد، اما با درمانهای مناسب میتوان به نتایج بسیار رضایتبخشی دست یافت.
من بعد از جراحی پروستات خود دچار ناتوانی جنسی شدهام، باید چه کار کنم؟
اگر پس از جراحی پروستات با ناتوانی جنسی مواجه شدهاید، اولین و مهمترین گام این است که با یک متخصص اورولوژیست (اورولوژیست) مشورت کنید. این وضعیت کاملاً طبیعی است و پزشک شما میتواند بهترین راهکارها را به شما ارائه دهد.
- صبور باشید: اولین توصیه پزشک این است که صبور باشید. همانطور که گفته شد، بازگشت عملکرد نعوظ یک فرآیند زمانبر است.
- درمان توانبخشی آلت تناسلی را شروع کنید: پزشک ممکن است برای شما برنامهای به نام “توانبخشی آلت تناسلی” را توصیه کند. این برنامه شامل استفاده از داروهای خوراکی، تزریقهای موضعی یا پمپ وکیوم در یک برنامه منظم است تا جریان خون به آلت تناسلی حفظ شده و از آسیب دائمی به بافتها جلوگیری شود.
- با همسرتان صحبت کنید: مشکلات جنسی پس از جراحی میتواند بر روابط زناشویی تأثیر بگذارد. صحبت کردن با همسرتان در مورد احساسات و نگرانیهایتان، میتواند به شما در پشت سر گذاشتن این مرحله کمک کند.

آیا بزرگ شدن پروستات میتواند منجر به عدم انزال شود؟
بله، بزرگ شدن پروستات (BPH) و همچنین درمانهای آن میتوانند به عدم انزال یا انزال پسرونده منجر شوند. انزال پسرونده زمانی اتفاق میافتد که اسپرم به جای خروج از آلت تناسلی، به داخل مثانه باز میگردد. این وضعیت ممکن است به دلیل موارد زیر رخ دهد:
- بزرگ شدن پروستات: خود بزرگ شدن پروستات میتواند بر مجرای ادرار فشار وارد کرده و باعث اختلال در انزال شود.
- جراحی پروستات: در برخی از جراحیهای پروستات، به ویژه در جراحیهای TURP (رزکسیون پروستات از راه مجرای ادرار)، عضلات گردن مثانه که مسئول جلوگیری از برگشت اسپرم هستند، آسیب میبینند.
- داروهای مصرفی: برخی از داروهایی که برای درمان بزرگ شدن پروستات استفاده میشوند نیز میتوانند باعث انزال پسرونده شوند.
عدم انزال یا انزال پسرونده معمولاً بیخطر است، اما میتواند بر باروری تأثیر بگذارد. اگر این مشکل برای شما آزاردهنده است، میتوانید با پزشک خود در مورد گزینههای درمانی صحبت کنید.
تشخیص اختلال نعوظ بعد از جراحی پروستات
تشخیص اختلال نعوظ بعد از جراحی پروستات معمولاً بر اساس شرح حال بیمار و معاینه فیزیکی توسط پزشک انجام میشود.
- تاریخچه پزشکی: پزشک در مورد سابقه پزشکی، داروهای مصرفی و عملکرد جنسی شما قبل و بعد از جراحی سوال میکند.
- معاینه فیزیکی: در برخی موارد، پزشک ممکن است برای بررسی سلامت عمومی، معاینه فیزیکی انجام دهد.
- آزمایشات تشخیصی:
- آزمایش خون: برای بررسی سطح هورمونها (مانند تستوسترون) و سایر بیماریهای زمینهای.
- داپلر سونوگرافی آلت تناسلی: این تست با استفاده از امواج صوتی، جریان خون به آلت تناسلی را در حالتهای مختلف (با و بدون تزریق دارو) بررسی میکند تا علت اختلال نعوظ مشخص شود.
درمان سریع نعوظ بعد از عمل پروستات
هیچ درمان سریع نعوظ بعد از عمل پروستات وجود ندارد که بتواند مشکل را یک شبه حل کند. اما روشهای درمانی متعددی وجود دارند که میتوانند به سرعت به شما کمک کنند تا به نعوظ دست یابید و روند توانبخشی را آغاز کنید.
داروهای خوراکی: داروهایی مانند ویاگرا و سیالیس معمولاً اولین خط درمانی هستند. این داروها با افزایش جریان خون به آلت تناسلی، به نعوظ کمک میکنند. مصرف آنها آسان است و میتوانند به صورت منظم برای توانبخشی آلت تناسلی استفاده شوند.
تزریق موضعی: تزریق موضعی داروهایی مانند آلپروستادیل به آلت تناسلی، یک روش بسیار مؤثر است که میتواند در عرض چند دقیقه به نعوظ منجر شود. این روش حتی در مواردی که آسیب عصبی شدید است، نیز مؤثر است.

پمپ وکیوم: پمپ وکیوم یک دستگاه مکانیکی است که با ایجاد خلاء، خون را به داخل آلت تناسلی میکشد و باعث نعوظ میشود. این روش غیرتهاجمی است و میتواند برای توانبخشی آلت تناسلی استفاده شود.
پروتز آلت تناسلی: برای مردانی که با روشهای دیگر به نتیجه نرسیدهاند، پروتز آلت تناسلی یک راهحل دائمی و بسیار مؤثر است. این پروتزها به صورت جراحی در داخل آلت تناسلی قرار میگیرند و به بیمار امکان میدهند تا هر زمان که بخواهد، نعوظ را کنترل کند.
انتخاب بهترین درمان نعوظ بعد از جراحی پروستات، یک تصمیم شخصی است که باید با مشورت پزشک اتخاذ شود. با وجود گزینههای درمانی متنوع، امید به بازگشت به زندگی جنسی عادی پس از جراحی پروستات بسیار زیاد است.
درک بیمار از تشخیص چگونه است؟
بیمارانی که سرطان پروستات در آنها تشخیص داده می شود، دچار اختلالات روحی – روانی می شوند. تشخیص سرطان همراه با بروز افسردگی، فحاشی به خود، اختلال جنسی و انزوای اجتماعی می باشد. درک بیمار از آنچه که مورد بحث قرار می گیرد اغلب با درک پزشک متفاوت است.
اندکی جای تعجب دارد که یک بیمار و همراه او قادر به درک این موضوع نباشند که جداسازی عصب (Nerve Sparing) لزوماً به معنی حفظ توانایی جنسی نمی باشد. یا اینکه حتی در صورت توانایی پس از جراحی، این وضع با وضعیت قبل از جراحی وی قابل مقایسه نیست و بیمار ممکن است نیازمند به وسایل کمکی برای نعوظ باشد. پس از ترک مطب، بیماران، یا همراهان آنها به مقالات غیر معتبر در اینترنت رجوع می کنند. بیماران، غرق در اطلاعات درست و نادرست می گردند و متأسفانه بسیاری از سایتها چیزی به جز سایتهای تجاری نیستند.
جراحی رادیکال پروستات (RP)
درمان سرطان پروستات به طور ثابت باعث تغییرات در عملکرد نعوظ می شود. میزان اضطراب بیمار به سطح عملکرد و کارایی وی قبل از درمان، میزان اختلال جنسی و همسر وی بستگی دارد. با فرض بر اینکه بیمار چند انتخاب برای درمان دارد، انتخاب های وی درخصوص درمان، جراحی رادیکال پروستات، پرتودرمانی خارجی یا داخل بافتی با درمان هورمونی تکمیلی یا بدون آن و جراحی کرایو می باشد.
فواید و عوارض عمل پروستات:
مزایای جراحی رادیکال شامل درمان قطعی بیمار، در صورتی که تومور محدود به غده پروستات باشد. مضرات آن این است که چنین جراحی گرچه قطعی است، اما مرگ و میر کمتر از 3%، بیماری ناتوانی جنسی (کمتر از 50%)، اختلال در انزال (100%)، اختلال در ارگاسم (50%)، بی اختیاری ادرار (بین 5 تا 30%)، آمبولی ریوی کمتر از (1%)، آسیبهای روده کمتر از (1%)، تنگی مجرای ادراری (کمتر از 5%) و تزریق خون (20%) به همراه دارد.
اختلال نعوظ بعد از عمل پروستات بلافاصله پس از جراحی شروع شده و در واقع همه مردان با اختلال نعوظ مواجه می شوند. به تدریج نعوظ های شبانه، صبحگاهی و سایکوژنیک ظاهر می گردد. گرچه در بعضی موارد برخی از افراد، نعوظ با سوند فولی دائم گزارش دادند. این واقعه صرفاً جزء استثنائات می باشد.
عمل رادیکال پروستاتکتومی به طور شایع و روز افزونی برای درمان سرطان پروستات در تمام دنیا در حال انجام است ولی تکنیک ها برای حفظ عملکرد جنسی و ادرار کردن بیمار از زمان های خیلی گذشته (30 سال) (از دوره Walsh که جراح کلیه بوده و اولین بار روش جراحی رادیکال پروستاتکتومی را ابداع نمود) همچنان در حال اصلاح است. به طوری که امروز یک جراحی آناتومیک به وسیله جراح با تجربه و با انتخاب بیمار مناسب برای N.S (حفظ عصب) که شامل عمل جنسی و نعوظ می باشد انجام میشود.
حفظ عصب در عمل رادیکال پروستات:
اگرچه تکنیک جراحی با N.S و حفظ ساختمان های آناتومیک نشان داده که بعد از عمل، اختیار ادرار کردن بیمار از دست نمی رود ولی در مورد باقی ماندن میل جنسی بسیار بحث وجود دارد. لذا بدین منظور پاتوفیزیولوژی(علت پاتولوژی) اختلال نعوظ بعد از عمل پروستات مورد بحث و توجه قرار گرفته است.
بیماران مبتلا به سرطان پروستات در مرحله T2,T1 با PSA کمتر از 10 و گلیسون 7 یا کمتر از 7، کاندیدهای مناسبی برای جراحی رادیکال پروستاتکتومی با حفظ عصب هستند.
این بیماران قبل از عمل جراحی باید از قدرت عمل جنسی برخوردار باشند و بهتر است که به نوعی دچار اختلال جنسی نبوده و از داروهای PED-5i(مثل ویاگرا) استفاده نکنند، در غیر این صورت اختلال نعوظ بعد از عمل پروستات رخ می دهد. می توان با استفاده از سوالات IIEF از بیمار به ارزیابی اختلال جنسی قبل از عمل پی برد. سوالاتی که مطرح می شوند، شامل فونکسیون نعوظ و انزال، داشتن میل جنسی، اورگاسم و رضایت جنسی می باشند.
بیمارانی که تحت عمل جراحی رادیکال با N.S قرار میگیرند، اغلب از اختلال نعوظ بعد از عمل پروستات شکایت دارند، که به ضایعه Neuropraxia (دست کاری) عصب کاورنوز(آلت) مربوط است که در ضمن برداشتن پروستات حتی در دست های بسیار باتجربه جراحان نیز اتفاق می افتد. به هر حال پدیده کم خونی کورپورا بعد از عمل پروستاتکتومی و اختلال جنسی توسط بسیاری از محققین بررسی و نشان داده شده است.
بالاخره کاهش خون شریانی همراه با لیک وریدی شدید بعد از عمل پروستاتکتومی به علت ضایعه ایجاد شده توسط آپوپتوزیز منجر به کاهش حمل اکسیژن و افزایش فاکتور رشد بتا (Growth Factor Beta) می شود و این امر موجب ضایعه شدید بافتی شده و در نتیجه تنگی آلت حاصل شده ولی باعث تغییرات همودینامیک در آن نمیشود، بلکه باعث کاهش طول و قطر آلت می گردد که معمولاً در سه ماه اول بعد از عمل اتفاق میافتد.
برای پرسش و پاسخ از دکتر روی لینک پرسش از دکتر کلیک کنید.
دکتر هوشنگ قوامی متخصص اورولوژی در تهران