همه چیز درباره هیدرونفروز کلیه

هیدرونفروز کلیه چیست؟

هیدرونفروز کلیه (HYDRONEPHROSIS) به وجود آب در کلیه گفته می شود. در این حالت لگنچه کلیه و کالیس های کلیه که در حدود 8 تا 12 عدد می باشند، گشاد می گردند.

معمولا علت، انسداد در مسیر ادرار از کلیه به مثانه می باشد و در نتیجه جمع شدن ادرار در کلیه باعث تورم و گشادی داخل کلیه شده و در نتیجه کلیه بزرگ می شود. اگر درمان صورت نگیرد در دراز مدت ضخامت کلیه کاهش می یابد، که به آن آتروفی کلیه گویند. هیدرونفروز کلیه یک یا دو کلیه را گرفتار می کند.

وقتی حالب ها هم دچار گشادی شوند به آن هیدرویورترونفروز گویند. بطور طبیعی وقتی ادرار از کلیه ها ساخته می شود و باید از طریق حالب ها وارد مثانه شود. وقتی انسداد یک طرفه یا دو طرفه در حالب به علت سنگ یا از عامل خارجی، ادرار در کلیه ها تجمع پیدا کرده و باعث هیدرونفروز می شود.

اگر مثانه بطور مادرزادی نتواند ادرار را خارج کند، ادرار در مثانه افزایش می یابد و به طرف کلیه ها برمی گردد و باعث هیدرونفروز می شود.

اگر مردی دچار بزرگی پروستات باشد و باعث عدم خروج ادرار از مثانه شود؛ مثانه ضخیم شده و ادرار در مثانه تجمع می یابد و باعث هیدرونفروز کلیه می شود. یک بیماری شایع در بچه ها به نام برگشت ادرار به کلیه ها یا رفلکس ادرار وجود دارد که این برگشت ادرار به کلیه ها باعث هیدرونفروز کلیه می شود.

علائم و یافته های بالینی که توسط پزشک در بیمار یافت می شود:

پزشک سوالاتی را می پرسد و مواردی را مورد توجه قرار می دهد که عبارت است از

• آیا انسداد کامل یا ناکامل است؟
• انسداد حاد و ناگهانی اتفاق افتاده یا مدت طولانی است؟
• انسداد یک طرفه است یا هر دو کلیه را گرفتار کرده است؟

هیدرونفروز کلیه اگر بطور ناگهانی با حمله ناگهانی پیش آید (انسداد به علت سنگ در حالب) درد شدید در پهلو بین دنده ها و بالای پا بوجود می آورد. این نوع و فرم از درد با اسم DIETL CRISIS نامیده می شود. برعکس هیدرونفروزی که مدت طولانی ایجاد شده و یا به آرامی در حال بوجود آمدن است، باعث ناراحتی و درد مبهم می شود و تهوع و استفراغ ممکن است بوجود آید.

اگر انسداد در مجرا یا گردن مثانه بوجود آید باعث اتساع مثانه و درد مثانه می شود. مانع سر راه جریان ادرار کلیه بطور شایع و زیادی باعث عفونت شده که می تواند منجر به تشکیل سنگ دیگری شود. چنانچه انسداد کامل باشد ممکن است باعث نارسائی و از بین رفتن کلیه شود.

بالا رفتن اوره و کراتین در خون باعث به هم خوردن سدیم و پتاسیم در خون ایجاد شده و باعث اسیدوز متابولیک می شود. در معاینه بیمار ممکن است کلیه به دست پزشک بخورد و در لمس پهلو، درد ایجاد شود.

علائم هیدرونفروز در کودکان

بیشتر کودکان مبتلا به هیدرونفروز هیچ علائمی ندارند. کودکان بزرگتری که با هیدرونفروز خفیف یا متوسط روبرو هستند نیز ممکن است علائمی نداشته باشند و این بیماری ممکن است به صورت خود به خود برطرف شود.

اگر کودک شما به موارد خفیف تا حاد هیدرونفروز مبتلا شده باشد، ممکن است بدن وی علائم بعدی را نشان دهد:

• درد در ناحیه شکم
• درد در کناره‌های بدن (درد پهلو)
• مشاهده خون در ادرار کودک (هماچوری یا خون ادراری)

هیدرونفروز در کودکان ممکن است با عفونت‌های مجاری ادراری همراه شود. علائم عفونت‌های مجاری ادراری می‌توانند شامل موارد بعدی باشند:

• نیاز شدید به استفاده از سرویس بهداشتی
• ادرار دردناک
• ادرار تیره
• کمر درد
• تب
• استفراغ

اگر نوزاد شما با چندین مورد عفونت مجاری ادراری همراه یا بدون تب مواجه شود، این موضوع می‌تواند نشان دهنده وجود انسداد یا نوعی رفلاکس در مجاری ادراری باشد.

با این حال، تشخیص عفونت‌های مجاری ادراری در نوزادان کار دشواری است. در بسیاری از موارد، چندین تب غیرقابل توضیح تنها علائم ابتلای نوزاد به این بیماری هستند.

کودکان بزرگ تر ممکن است با علائم قابل تشخیص تری از عفونت‌های مجاری ادراری مواجه شوند. در این حالت کودک ممکن است نیاز شدیدی به ادرار داشته باشد و همچنین ادرار وی دردناک و یا تیره رنگ شود.

اگر کودک با موارد متعدد عفونت‌های مجاری ادراری روبرو ‌شود، بهتر است والدین برای معاینه جهت انسدادهای احتمالی مجاری ادراری به مراکز درمانی مراجعه کنند.

علت های هیدرونفروز کلیه

ایجاد هیدرونفروز کلیه نتیجه اتفاق افتادن چندین مورد غیرطبیعی می باشد. هیدرونفروزی که به علت تنگی حالب به لگنچه کلیه یا حالب به مثانه اتفاق می افتد، در دوران رشد جنین رخ می دهد. سایر مواردی که باعث هیدرونفروز به علت تنگی حالب می شود، جراحی لگن است که ممکن است به حالب آسیب برسد.

فشار روی یک حالب یا دو حالب می تواند به علت فشار ورید یا شریان روی آنها باشد که موارد غیرطبیعی در دوران جنینی می باشد. بنابراین انسداد کامل یا ناقص در هر قسمتی از سیستم دستگاه ادراری ممکن است بوجود آید و از تنگی مجرای خروجی ادرار تا حفره های موجود در کلیه که کالیس نامیده می شود، اتفاق افتد.

هیدرونفروز کلیه نیز می تواند در بیماری رفلاکس ادرار که بیشتر در بچه ها دیده می شود، اتفاق افتد که ادرار از مثانه به کلیه ها موقع ادرار کردن برمی گردد. بزرگی پروستات با بستن مجرا و انقباضات غیر طبیعی مثانه به علت اختلال عصبی و جمع شدن مدفوع در روده باعث هیدرونفروز می شود.

تشخیص هیدرونفروز کلیه

تشخیص در دوره جنینی امکان پذیر می باشد با سونوگرافی در دوره جنینی انسدادهای مادرزادی مثل تنگی حالب به کلیه (UPJO) قابل تشخیص است. نیمی از هیدرونفروز هایی که در نوزاد تازه متولد شده همراه هستند، زودگذر بوده و بهبود می یابد. 15% از هیدرونفروز ها وقتی نوزاد بدنیا می آید، بهبود نمی یابد و همراه با انسداد نبوده و به آن (هیدرونفروز غیرانسدادی و غیرREFLUXING) گویند.

در این بچه ها هیدرونفروز خودبخودی بهبود می یابد و معمولا” در سن 3 سالگی در 35% بقیه که موقع قبل از تولد تشخیص داده می شوند، هیدرونفروز می تواند یک حالت غیر طبیعی باشد.

به هر حال چه بعد از تولد یا بطور تصادفی هیدرونفروز کلیه تشخیص داده شده باشد، برحسب شدت ضایعه کلیه باید تصمیم به ترمیم و برطرف کردن انسداد شد.

درجه های هیدرونفروز کلیه

هیدرونفروز کلیه بر اساس یافته های سونوگرافی بدرجات زیر تقسیم بندی می شود:

• درجه یا گرید صفر که هیچگونه گشادی در کالیس ها دیده نمی شود.
• درجه یا گرید یک فقط گشادی لگنچه وجود دارد.
• درجه دو یا گرید 2 که گشادی لگنچه و کالیس ها بدون آسیب کلیه وجود دارد.
• درجه یا گرید 4 که گشادی شدید لگنچه و کالیس ها و نازک شدن ضخامت کلیه وجود دارد.

درمان هیدرونفروز کلیه

درمان هیدرونفروز کلیه باید بر اساس رفع انسداد باشد تا ادرار از کلیه وارد مثانه شود و باید توجه داشت که نوع درمان بر اساس اینکه انسداد حاد یا مزمن باشد تفاوت می کند. انسداد فوقانی معمولا با گذاشتن یک نفرستومی درمان می شود.

انسدادهای طولانی مدت با گذاشتن DJS یا عمل تنگی حالب به لگنچه کلیه حل می شود. در مواردی که پروستات باعث هیدرونفروز شده باشد، بطور موقت باید در مثانه سوند گذاشت.

10 راهکار برای درمان خانگی درد کلیه

درمان هیدرونفروز در جنین

بیشتر کودکانی که هیدرونفروز پیش از تولد برای آنها تشخیص داده شده است (هیدرونفروز قبل از تولد)، به هیچ درمانی نیاز پیدا نمی‌کنند، زیرا این بیماری پیش از تولد یا ظرف چند ماه اول تولد بهبود پیدا می‌کند. در این حالت معمولا هیچ خطری مادر یا فرزند را تهدید نمی‌کند، بنابراین نیازی به جلو انداختن زایمان نخواهد بود.

درمان هیدرونفروز در کودکان

پس از تولد، معمولا کودکان برای تشخیص مشکلات قابل مشاهده مورد معاینه قرار می‌گیرند، در این حالت پزشکان کودک را برای تشخیص مسائلی نظیر ورم کلیه‌ها معاینه می‌کنند. با این حال به طور معمول ادامه درمان در بیمارستان ضرورت پیدا نمی‌کند و خانواده می‌تواند فرزند خود را به خانه منتقل کند.

ممکن است در چند هفته ابتدایی نیاز شود کودک برای انجام بعضی بررسی‌ها به بیمارستان برده شود، تا از عدم وجود مشکلات ادامه دار اطمینان حاصل شود. بررسی‌هایی که معمولا انجام می‌شوند عبارتند از:

• سونوگرافی: در این جا از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از کلیه‌های کودک استفاده می‌شوند.
• دفع سیستویورتروگرام (MCUG): در این روش از لوله ای باریک برای انتقال مایعی مخصوص به بدن کودک استفاده می‌شود. این مایع خاصیت حاجب دارد و به خوبی در تصویر برداری اشعه ایکس از مثانه کودک قابل مشاهده است، در ادامه مجموعه ای از تصاویر اشعه ایکس از مثانه کودک برداشته می‌شوند.
• اسکن اسید دیمر کپتوسوسینیک (DMSA) یا اسکن MAG-3: در این روش نیز ماده ویژه ای به بدن کودک تزریق می‌شود که در دستگاه ویژه ای به نام دوربین گاما قابل مشاهده خواهد بود، دوربین در ادامه برای تصویر برداری از کلیه‌های کودک استفاده می‌شود.

در بیشتر کودکان، هیدرونفروز با افزایش سن بهبود پیدا می‌کند. با این حال، تا زمانی که روش‌های بررسی نشان دهند که مشکل کودک برطرف شده است، وی باید برای کاهش احتمال ابتلا به عفونت‌های مجاری ادراری به خوردن آنتی بیوتیک‌ها ادامه دهد، زیرا ادرار موجود در درون کلیه این کودکان، خطر ایجاد عفونت در بدن آنها را افزایش می‌دهد.

اگر هیدرونفروز به صورت خود به خود بهبود پیدا نکند، کودک ممکن است به ادامه مصرف آنتی بیوتیک‌ها نیاز پیدا کند. در بعضی موارد، پزشکان ممکن است جراحی را برای درمان ریشه احتمالی این بیماری تجویز کنند.

درمان در بزرگسالان و افراد بالغ

درمان هیدرونفروز به ریشه بیماری و میزان شدن آن وابسته است. در بزرگسالان هدف از درمان عبارت است از:

• جلوگیری از جمع شدن ادرار و کاستن از فشار ایجاد شده بر روی کلیه‌ها.
• جلوگیری از آسیب‌های دائمی به کلیه.
• درمان دلایل ریشه ای که بیماری را ایجاد کرده اند.

معمولا بیشتر افراد مبتلا به هیدرونفروز با عملی درمان می‌شوند که کاتتریزاسیون نام دارد. در این روش ادرار موجود در کلیه‌ها تخلیه می‌شود.

بسته به این که علت ریشه ای هیدرونفروز چه باشد، دارو یا جراحی می‌تواند برای رفع مشکل پیشنهاد شود. اگر بیماری فرد حاد باشد یا مشکلاتی نظیر عفونت‌های مجاری ادراری ایجاد کند، درمان فرد می‌تواند با سرعت بیشتری آغاز شود. در مواردی که شدت بیماری کمتر است، به تاخیر انداختن درمان برای مدتی کوتاه، مشکلی ایجاد نمی‌کند.

1- کمک به تخلیه ادرار برای درمان هیدرونفروز

اولین مرحله در درمان هیدرونفروز تخلیه ادرار به خارج از کلیه‌ها است. این موضوع به کاهش درد و پیشگیری از آسیب‌های بعدی به کلیه کمک می‌کند.

برای انجام این کار، لوله ای باریک که کاتتر نام دارد از طریق مجاری ادراری به درون مثانه هدایت می‌شود (این لوله به خارج کردن ادرار از بدن کمک می‌کند). همچنین ممکن است پزشک برش کوچکی بر روی پوست ایجاد کند و لوله ای را به درون کلیه هدایت کند و عمل تخلیه را به صورت مستقیم انجام دهد.

در بعضی موارد، جایی که یکی از کلیه‌های بیمار آسیب جدی دیده است، ممکن است نیاز به برداشتن کلیه آسیب دیده باشد. بیشتر افراد با یک کلیه نیز می‌توانند به زندگی معمول خود ادامه دهند. این موضوع معمولا هیچ اثر قابل توجهی بر زندگی یا سلامت فرد نخواهد داشت.

2- درمان دلایل ریشه ای هیدرونفروز

زمانی که فشار بر روی کلیه‌ها کاهش داده شود، ممکن است نیاز باشد عاملی که باعث جمع شدن ادرار در کلیه شده است درمان شود. بعضی از دلایل احتمالی و درمان‌های مربوط به آنها در ادامه شرح داده شده اند:

• سنگ‌های کلیه می‌توانند با کمک جراحی برداشته شوند یا با کمک امواج صوتی شکسته شوند.
• بزرگ شدن پروستات می‌تواند با کمک دارو یا جراحی برای برداشتن بخشی از پروستات برطرف شود.
• باریک شدن میزنای (لوله ای که از کلیه به مثانه می‌رسد)، این مشکل نیز می‌تواند با قرار دادن یک لوله پلاستیکی توخالی که استنت نام دارد درمان شود. این لوله به ادرار اجازه می‌دهد از بخش باریک شده جریان پیدا کند. این عمل معمولا بدون انجام هیچ گونه برشی بر روی بدن فرد انجام می‌شود.
• سرطان‌ها نیز می‌توانند موجب هیدرونفروز شوند، این مشکلات می‌توانند با کمک شیمی درمانی، رادیوتراپی یا جراحی جهت حذف بافت سرطانی برطرف شوند.
• اگر هیدرونفروز به دلیل بارداری ایجاد شود، معمولا به درمان نیاز نخواهد بود، زیرا بیماری معمولا ظرف چند هفته پس از زایمان برطرف می‌شود.
• در عین حال، کاتترها در بیشتر موارد برای تخلیه ادرار از کلیه‌ها استفاده می‌شوند. مسکن‌ها و آنتی بیوتیک‌ها نیز ممکن است برای کاهش درد بیماران یا زمانی که آنها به عفونت‌های مجاری ادراری مبتلا شده اند، تجویز شوند.

برای پرسش و پاسخ از دکتر روی لینک پرسش از دکتر کلیک کنید.

دکتر هوشنگ قوامی متخصص اورولوژی در تهران