بسیاری از بیماران تصور می‌کنند که یک اندازه جادویی و مشخص وجود دارد که به محض عبور حجم پروستات از آن، نیاز به جراحی حتمی می‌شود. اما واقعیت در اورولوژی پیچیده‌تر است.
الف. علائم ادراری (LUTS): عامل محرک اولیه
شدت علائم ادراری، که در مجموع به عنوان LUTS (Lower Urinary Tract Symptoms) شناخته می‌شوند، مهم‌ترین عامل برای تصمیم‌گیری در مورد جراحی است، نه صرفاً اندازه پروستات برای عمل جراحی. یک مرد ممکن است پروستاتی بسیار بزرگ (مثلاً ۸۰ سی‌سی) داشته باشد، اما علائم خفیفی داشته و جریان ادرار او خوب باشد.
در مقابل، فردی دیگر با پروستات نسبتاً کوچک (مثلاً ۳۵ سی‌سی) ممکن است علائم بسیار شدید، مانند تکرر ادرار مداوم، شب‌ادراری آزاردهنده، یا احتباس ادرار جزئی، داشته باشد. در واقع، این اختلال در کیفیت زندگی ناشی از علائم است که بیمار و پزشک را به سمت درمان‌های تهاجمی‌تر سوق می‌دهد. پزشکان معمولاً از پرسشنامه‌های استاندارد مانند IPSS (شاخص بین‌المللی علائم پروستات) برای ارزیابی شدت علائم استفاده می‌کنند. اگر علائم متوسط تا شدید باشد و به درمان دارویی پاسخ ندهد، صرف نظر از اینکه حجم پروستات چقدر است، جراحی مد نظر قرار می‌گیرد.
ب. عوارض بزرگ شدن پروستات: نیاز به مداخله فوری
برخی از عوارض ناشی از بزرگی پروستات نشان‌دهنده شکست درمان دارویی هستند و بدون توجه به اندازه، پروستات نیاز به جراحی دارد و بیمار باید فوراً جراحی شود.
عوارضی که نیاز به مداخله جراحی فوری دارند، شامل موارد زیر است:
- احتباس ادرار حاد: ناتوانی کامل در ادرار کردن که یک وضعیت اورژانسی است.
- نارسایی مزمن کلیه: ناشی از برگشت فشار ادرار به کلیه‌ها (هیدرونفروز کلیه) که به مرور زمان کلیه‌ها را تخریب می‌کند.
- سنگ مثانه: که در نتیجه تخلیه ناقص مثانه ایجاد می‌شود.
- عفونت‌های مکرر ادراری (UTI): ناشی از باقی ماندن ادرار در مثانه.
- خونریزی ماکروسکوپیک مکرر از پروستات: که به دارو پاسخ نمی‌دهد.
در مواجهه با این عوارض، هدف اصلی جراحی، رفع انسداد و جلوگیری از آسیب بیشتر به مثانه و کلیه‌ها است و اندازه پروستات در اولویت دوم قرار می‌گیرد.
ج. فاکتورهای آناتومیک اضافی (Lobe میانی)
گاهی اوقات، شکل پروستات مهم‌تر از حجم کلی آن است. پروستات از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. اگرچه پروستات ممکن است حجم کلی زیادی نداشته باشد، اما رشد بیش از حد در لوب میانی (بافتی که مستقیماً به سمت مثانه رشد می‌کند) می‌تواند حتی با یک پروستات کوچک، انسداد شدید و علائم ناتوان‌کننده ایجاد کند. در این موارد، حتی پروستات‌های کوچک‌تر از ۴۰ سی‌سی نیز ممکن است کاندید جراحی برای برداشتن موضعی لوب میانی باشند.
جدول راهنمای اندازه پروستات و انتخاب نوع جراحی (BPH)
| اندازه پروستات (گرم / سی‌سی) | طبقه‌بندی اندازه | گزینه‌های جراحی رایج (در صورت نیاز به عمل) | توضیحات |
| ۱۵ تا ۲۵ گرم | نرمال | – | این اندازه طبیعی پروستات در یک مرد جوان است. معمولاً نیازی به جراحی برای BPH ندارد. |
| ۲۵ تا ۴۰ گرم | بزرگی خفیف | TURP (تراشیدن پروستات از راه مجرا)، لیزر (مانند Greenlight)، Rezum یا UroLift | در این اندازه، تمرکز بر روی روش‌های کم‌تهاجمی است. اگر علائم شدید باشند، جراحی انجام می‌شود. |
| ۴۰ تا ۸۰ گرم | بزرگی متوسط | TURP (استاندارد طلایی در این رده)، HoLEP (انسیون لیزری پروستات)، لیزر Greenlight | این شایع‌ترین دامنه‌ای است که در آن جراحی TURP انجام می‌شود. |
| ۸۰ تا ۱۵۰ گرم | بزرگی شدید | HoLEP، پروستاتکتومی ساده (جراحی باز، لاپاراسکوپی یا رباتیک) | در این اندازه‌ها، TURP ممکن است نتواند تمام بافت را بردارد. HoLEP و جراحی باز (یا رباتیک) گزینه‌های بهتری هستند. |
| بیش از ۱۵۰ گرم | بزرگی بسیار شدید | پروستاتکتومی ساده (باز، لاپاراسکوپی یا رباتیک)، HoLEP (توسط جراح بسیار مجرب) | جراحی باز (یا معادل رباتیک آن) اغلب بهترین گزینه برای برداشتن کامل این حجم بزرگ از بافت پروستات است. |
-TURP (Transurethral Resection of the Prostate): تراشیدن بافت پروستات از طریق مجرای ادراری. بهترین کارایی را برای پروستات‌های زیر ۸۰ گرم دارد.
-HoLEP (Holmium Laser Enucleation of the Prostate): استفاده از لیزر هولمیوم برای جدا کردن و خارج کردن کامل بافت اضافی پروستات. این روش برای هر اندازه‌ای قابل استفاده است اما تخصص بالایی می‌طلبد و برای پروستات‌های بزرگ عالی است.
-پروستاتکتومی ساده (Simple Prostatectomy): این عمل با جراحی رادیکال (برای سرطان) متفاوت است. در اینجا، پوسته بیرونی پروستات باقی می‌ماند و فقط هسته مرکزی آن که باعث انسداد شده است، از طریق برش روی شکم (باز، لاپاراسکوپی یا رباتیک) خارج می‌شود. این روش برای اندازه‌های بسیار بزرگ استفاده می‌شود.
پروستات کوچک تا متوسط (زیر ۸۰ سی‌سی)
این رده حجمی، شایع‌ترین گروه بیماران را تشکیل می‌دهد و استاندارد طلایی درمان جراحی برای آن‌ها روش‌های کم‌تهاجمی است.
پروستات با حجم تقریبی ۳۰ تا ۸۰ سی‌سی معمولاً به خوبی به درمان‌های دارویی پاسخ می‌دهد. اگر نیاز به جراحی باشد، روش استاندارد و رایج جراحی تراشیدن پروستات از طریق مجرای ادرار (TURP) است. حجم پروستات مناسب برای TURP به طور سنتی تا حدود ۸۰ سی‌سی (گرم) در نظر گرفته می‌شود. TURP یک جراحی اندوسکوپیک است که در آن بدون ایجاد برش، بافت اضافی پروستات که مجرای ادرار را مسدود کرده، تراشیده می‌شود.
در سال‌های اخیر، روش‌های لیزری مانند HoLEP و PVP نیز برای این بازه حجمی استفاده می‌شوند. این روش‌ها اغلب عوارض کمتری مانند خونریزی کمتر و بستری کوتاه‌تر دارند و در بسیاری از مراکز به عنوان گزینه ارجح به جای TURP مطرح هستند. همچنین روش‌های جدیدتر مانند Rezum (بخار آب) نیز در این بازه از حجم پروستات کاربرد دارند.
پروستات‌های بزرگ (بزرگ‌تر از ۸۰ سی‌سی)
وقتی حجم پروستات از یک آستانه مشخص فراتر می‌رود، محدودیت‌های فنی و ایمنی TURP مطرح می‌شود و پزشک به سمت روش‌های پیشرفته‌تر یا جراحی باز متمایل می‌شود.
برای پروستات‌هایی با حجم بیشتر از ۸۰ تا ۱۰۰ سی‌سی، ریسک خونریزی و زمان مورد نیاز برای اتمام جراحی TURP به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. به همین دلیل، عمل جراحی پروستات باز (Open Prostatectomy) یا روش‌های لیزری پیشرفته مانند HoLEP (که به طور مؤثری تمام بافت انسدادی را خارج می‌کند) ترجیح داده می‌شوند.
جراحی باز نیاز به ایجاد یک برش در قسمت پایین شکم دارد و دوره نقاهت آن طولانی‌تر است. این روش اغلب زمانی انتخاب می‌شود که پروستات بسیار بزرگ باشد (مثلاً بیش از ۱۰۰ سی‌سی)، یا در صورت وجود همزمان سنگ مثانه بزرگ یا فتق که نیاز به اصلاح همزمان دارند.
اندازه خطرناک پروستات چقدر است؟
هیچ “اندازه خطرناک” مشخصی برای پروستات وجود ندارد. خطرناک بودن بزرگی پروستات به علائم و عوارضی که ایجاد می‌کند بستگی دارد، نه صرفاً به عدد اندازه آن بر حسب گرم.
تفاوت کلیدی: بزرگی خوش‌خیم (BPH) در مقابل سرطان
اول باید بدانیم که “بزرگی پروستات” (BPH) با “سرطان پروستات” دو بیماری کاملاً متفاوت هستند:
-بزرگی خوش‌خیم (BPH): این همان چیزی است که ما در موردش صحبت می‌کردیم. پروستات به طور غیرسرطانی بزرگ می‌شود و به مجرای ادرار فشار می‌آورد. در اینجا، یک پروستات ۲۰۰ گرمی می‌تواند هیچ خطری نداشته باشد، در حالی که یک پروستات ۵۰ گرمی می‌تواند خطرناک باشد (اگر علائم شدید ایجاد کند).
-سرطان پروستات: این یک بیماری بدخیم است. در اینجا، “خطر” اصلاً به اندازه فیزیکی غده ربطی ندارد. یک پروستات کوچک و با اندازه نرمال (مثلاً ۲۰ گرم) می‌تواند حاوی یک سرطان بسیار تهاجمی و “خطرناک” باشد. خطر سرطان با معیارهایی مانند نمره گلیسون (Gleason Score) و سطح PSA سنجیده می‌شود.
چه زمانی بزرگی خوش‌خیم (BPH) “خطرناک” می‌شود؟
خطر BPH زمانی است که پروستات (با هر اندازه‌ای) آنقدر مجرای ادرار را مسدود کند که منجر به عوارض جدی شود. این عوارض “خطرناک” هستند، نه خودِ اندازه. علائم و عوارض خطرناک عبارتند از:
- احتباس کامل ادراری (Acute Urinary Retention)
آسیب به کلیه‌ها (Kidney Damage)
عفونت‌های ادراری مکرر (Recurrent UTIs)
ایجاد سنگ مثانه (Bladder Stones)
خونریزی ادراری (Hematuria)
ابعاد پروستات طبیعی چقدر است؟
برای درک بزرگی پروستات، باید اندازه طبیعی پروستات را بدانیم. پروستات در یک فرد بالغ و جوان، به طور طبیعی وزنی حدود ۲۰ تا ۳۰ گرم و حجمی معادل ۲۰ تا ۳۰ سی‌سی (میلی‌لیتر) دارد و ابعادی شبیه به یک گردو یا شاه بلوط دارد. حجم بیش از ۳۰ سی‌سی معمولاً به عنوان بزرگی خوش‌خیم پروستات (BPH) طبقه‌بندی می‌شود، اما همان‌طور که گفته شد، نیاز به جراحی تنها با توجه به علائم و عوارض تعیین می‌گردد.
نتیجه‌گیری:
در پاسخ به این سؤال که اندازه پروستات برای عمل جراحی چقدر باید باشد، پاسخ این است که هیچ عدد ثابتی وجود ندارد. چه اندازه پروستات نیاز به جراحی دارد؟ زمانی که علائم متوسط تا شدید باشد، به درمان دارویی پاسخ ندهد، یا عوارض جدی (مانند احتباس ادرار یا آسیب کلیوی) رخ داده باشد. حجم پروستات در درجه اول نوع جراحی را تعیین می‌کند:
- زیر ۸۰ سی‌سی: اغلب TURP یا لیزر (PVP/HoLEP)
- بالای ۸۰ تا ۱۰۰ سی‌سی: اغلب HoLEP یا جراحی باز (که روش‌های لیزری در حال جایگزینی آن هستند)
تصمیم نهایی همیشه ترکیبی از وضعیت علائم، وجود عوارض، اندازه پروستات و در نهایت، تجربه جراح و ترجیحات آگاهانه بیمار است. مشاوره با یک متخصص اورولوژی برای ارزیابی جامع و انتخاب بهترین گزینه درمانی، ضروری‌ترین گام برای هر بیمار است.
