آیا به تازگی جواب آزمایش خون خود را دریافت کرده اید و با اصطلاحاتی مانند “Total PSA” و “Free PSA” روبرو شده اید؟ گیج شدن در مورد این اعداد کاملا طبیعی است. بسیاری از افراد با دیدن این نتایج نگران میشوند، اما درک تفاوت این دو و نحوه تفسیر جواب آزمایش free psa میتواند تا حد زیادی از استرس شما کم کند.
PSA یا آنتی ژن اختصاصی پروستات، پروتئینی است که عمدتا توسط سلول های غده پروستات (چه سلول های سالم و چه سرطانی) تولید میشود. مقدار کمی از این پروتئین به طور طبیعی وارد جریان خون میشود.در این مقاله جامع، ما به عنوان متخصص محتوا، به زبان ساده و کامل توضیح میدهیم که این آزمایش چیست، اعداد آن به چه معناست و چه زمانی باید نگران بود.
آزمایش PSA چیست؟
قبل از اینکه به سراغ Free PSA برویم، ابتدا باید با Total PSA آشنا شویم. آزمایش Total PSA سطح کل این پروتئین را در خون شما اندازه گیری میکند. بالا بودن سطح Total PSA میتواند یک “زنگ خطر” باشد، اما لزوما به معنای سرطان نیست. علل شایع بالا بودن Total PSA عبارتند از:
BPH (بزرگی خوش خیم پروستات): شایع ترین علت در مردان مسن.
سرطان پروستات: رشد سلول های سرطانی میتواند PSA بیشتری تولید کند.
پروستاتیت (Prostatitis): التهاب یا عفونت غده پروستات
فعالیت های اخیر: معاینه مقعدی (DRE)، انزال، دوچرخه سواری طولانی مدت یا نمونه برداری اخیر از پروستات
تفاوت Total PSA در برابر Free PSA
PSA در خون به دو شکل وجود دارد:
PSA باند (Bound PSA): چسبیده به پروتئین های دیگر
Free PSA (PSA آزاد): به چیزی نچسبیده و آزادانه در خون شناور است.
Total PSA = Free PSA + Bound PSA
نکته کلیدی اینجاست:
بنابراین، وقتی سطح Total PSA بالا میرود (مخصوصا در محدوده خاکستری)، پزشک میخواهد بداند چه درصدی از آن “آزاد” است.
جواب آزمایش Free PSA
آزمایش Free PSA به تنهایی درخواست نمیشود. این آزمایش یک ابزار کمکی است که فقط زمانی استفاده میشود که Total PSA شما در “منطقه خاکستری” (Grey Zone) باشد.
در این محدوده، پزشک نمیتواند به راحتی تشخیص دهد که علت این افزایش، BPH است یا سرطان. اینجا است که درصد Free PSA به کمک می آید تا ریسک را بهتر ارزیابی کند.
مقدار نرمال آزمایش Free PSA (درصد حیاتی)
مهم ترین عددی که در تفسیر جواب آزمایش free psa به دنبال آن هستیم، یک عدد مطلق نیست، بلکه “درصد” یا “نسبت” آن به Total PSA است.
فرمول محاسبه: (مقدار Free PSA / مقدار Total PSA) * 100 = درصد Free PSA
پزشک از این درصد برای تصمیم گیری در مورد نیاز به نمونه برداری (بیوپسی) استفاده میکند.
جدول تفسیر درصد Free PSA (برای Total PSA بین ۴ تا ۱۰)
| درصد Free PSA (نسبت) | ریسک ابتلا به سرطان پروستات | تفسیر و اقدام احتمالی |
| بیشتر از ۲۵٪ | ریسک پایین (Low Risk) | این یک نشانه خوب است. به احتمال بسیار زیاد، علت بالا بودن PSA، بزرگی خوش خیم (BPH) است. پزشک ممکن است فقط پیگیری را توصیه کند. |
| بین ۱۰٪ تا ۲۵٪ | ریسک متوسط (Intermediate Risk) | این یک منطقه مرزی است. تصمیم برای بیوپسی به عوامل دیگری مانند سن، سابقه خانوادگی، و نتیجه معاینه DRE بستگی دارد. |
| کمتر از ۱۰٪ | ریسک بالا (High Risk) | این یک نشانه نگران کننده است. احتمال وجود سرطان پروستات به طور قابل توجهی بالا است و پزشک به احتمال زیاد بیوپسی پروستات را قویا توصیه خواهد کرد. |
نمونه ای از تفسیر دقیق آن
بیایید یک مثال واقعی را بررسی کنیم تا موضوع کاملا روشن شود.
نمونه جواب آزمایش بیمار:
Total PSA: 7.2 ng/mLFree PSA: 0.61 ng/mL
مراحل تفسیر:
-بررسی Total PSA: عدد ۷.۲ است. این عدد بالاتر از ۴.۰ و در “منطقه خاکستری” (۴ تا ۱۰) قرار دارد. پس ما نمیدانیم علت آن BPH است یا سرطان
-بررسی Free PSA: عدد ۰.۶۱ است. این عدد به تنهایی بی معنی است.
محاسبه درصد Free PSA:
(0.61 / 7.2) * 100 = 8.47%
-تفسیر نهایی: درصد Free PSA تقریبا ۸.۵٪ است.
-نتیجه گیری: با توجه به جدول بالا، عدد ۸.۵٪ کمتر از ۱۰٪ است و در محدوده “ریسک بالا” قرار میگیرد. این جواب آزمایش به شدت به نفع سرطان پروستات است و متخصص اورولوژی قطعا نمونه برداری (بیوپسی) را توصیه خواهد کرد.
آزمایش پروستات باید چند باشد؟
“نرمال” بودن Total PSA به شدت به سن شما بستگی دارد. یک عدد ثابت برای همه مردان وجود ندارد. با افزایش سن، پروستات به طور طبیعی بزرگتر شده و PSA بیشتری تولید میکند.
جدول مقدار نرمال Total PSA بر اساس سن
| رده سنی | محدوده نرمال Total PSA (ng/mL) |
| ۴۰ تا ۴۹ سال | کمتر از ۲.۵ |
| ۵۰ تا ۵۹ سال | کمتر از ۳.۵ |
| ۶۰ تا ۶۹ سال | کمتر از ۴.۵ |
| ۷۰ سال به بالا | کمتر از ۶.۵ |
نکته: امروزه بسیاری از پزشکان معتقدند به جای تمرکز بر این اعداد، “سرعت PSA” (PSA Velocity) یا سرعت افزایش آن در طول زمان، اهمیت بیشتری دارد. افزایش سریع PSA حتی اگر زیر ۴.۰ باشد، میتواند نگران کننده باشد.
PSA بالای ۱۰۰ به چه معناست؟
یک سطح PSA بسیار بالا، مانند PSA بالای ۱۰۰، تقریبا به طور قطع نشان دهنده سرطان پروستات است. در چنین سطوح بالایی، احتمال اینکه سرطان از پروستات خارج شده و به سایر قسمت های بدن، به ویژه استخوان ها، گسترش یافته باشد (متاستاز) بسیار زیاد است. در این موارد، آزمایش Free PSA دیگر کاربردی ندارد.
پایین بودن PSA نشانه چیست؟
پایین بودن Total PSA (مثلا زیر ۱.۰ یا ۲.۰) یک خبر عالی است. این نشانه یک پروستات سالم و ریسک بسیار بسیار پایین برای سرطان پروستات است. این یک بیماری یا مشکل محسوب نمیشود.
علت بالا بودن Free PSA چیست؟
این سوال کمی گیج کننده است. همانطور که گفتیم، بالا بودن مقدار Free PSA به تنهایی مهم نیست، بلکه بالا بودن درصد آن مهم است. علت بالا بودن “درصد Free PSA” (مثلا بالای ۲۵٪)، معمولا بزرگی خوش خیم پروستات (BPH) است.
نشانه های سرطان پروستات در آزمایش خون
آزمایش خون به تنهایی سرطان را تشخیص نمیدهد، اما اینها قوی ترین نشانه های خطر هستند:
بالا بودن Total PSA (نسبت به سن).
پایین بودن درصد Free PSA (مخصوصا زیر ۱۰٪).
افزایش سریع Total PSA در آزمایش های متوالی (مثلا افزایش بیش از ۰.۷۵ ng/mL در یک سال).
آزمایش پروستات چگونه انجام میشود؟
آزمایش PSA یک آزمایش خون ساده است که نیازی به ناشتا بودن نیست. با این حال، برای جلوگیری از نتایج کاذب، توصیه میشود که:
۴۸ ساعت قبل از آزمایش، انزال (رابطه جنسی یا خودارضایی) نداشته باشید.
چند روز قبل از آزمایش، دوچرخه سواری سنگین انجام ندهید.
آزمایش قبل از معاینه مقعدی (DRE) توسط پزشک انجام شود.
متخصص پروستات چه می کند؟
دریافت جواب آزمایش Free PSA پایان راه نیست، بلکه آغاز یک گفتگوی تخصصی با متخصص اورولوژی است. اورولوژیست فقط به این اعداد نگاه نمیکند؛ او یک تصویر کامل را در نظر میگیرد:
-معاینه مقعدی (DRE): پزشک با انگشت، پروستات را از طریق مقعد لمس میکند تا وجود هرگونه توده سفت یا نامنظمی را بررسی کند. (گاهی یک توده سرطانی، PSA را بالا نمیبرد).
-سابقه خانوادگی: آیا پدر یا برادر شما سرطان پروستات داشته اند؟
-سن و نژاد: ریسک با افزایش سن بالا میرود.
-سرعت PSA: روند تغییرات PSA شما در طول سال ها چگونه بوده است؟
-چگالی PSA (PSA Density): نسبت PSA به اندازه پروستات (که در سونوگرافی مشخص میشود).
بر اساس تمام این اطلاعات، اورولوژیست تصمیم میگیرد که آیا شما فقط به نظارت و تکرار آزمایش در ۶ ماه آینده نیاز دارید، یا اینکه ریسک به قدری بالا است که باید بیوپسی (نمونه برداری) از پروستات انجام شود.
