طول عمر بیماران سرطان مثانه بدخیم و خوش خیم

سرطان مثانه یکی از شایع ترین سرطان های دستگاه ادراری است که سالانه افراد زیادی را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار میدهد. این بیماری زمانی آغاز میشود که سلول های دیواره مثانه، عضوی توخالی در لگن که ادرار را ذخیره میکند، شروع به رشد غیرقابل کنترل میکنند. درک جنبه های مختلف این بیماری، از انواع و علائم آن گرفته تا روش های درمانی و چشم انداز طول عمر بیماران، برای مبتلایان و خانواده های آنها از اهمیت بالایی برخوردار است. این مقاله به بررسی جامع و کامل این موضوع میپردازد.

مقدمه

مثانه وظیفه ذخیره ادرار تولید شده توسط کلیه ها را بر عهده دارد. دیواره داخلی مثانه از سلول هایی به نام سلول های اوروتلیال پوشیده شده است. سرطان مثانه در بیشتر موارد از همین لایه سلولی آغاز میشود. با پیشرفت بیماری، سلول های سرطانی میتوانند به لایه های عمیق تر دیواره مثانه و حتی به سایر نقاط بدن گسترش یابند. تومورهای مثانه به دو دسته اصلی خوش خیم (غیر سرطانی) و بدخیم (سرطانی) تقسیم میشوند. تومورهای خوش خیم به سایر نقاط بدن گسترش پیدا نمیکنند و معمولا تهدید کننده حیات نیستند، اما تومورهای بدخیم پتانسیل تهاجم به بافت های اطراف و متاستاز (گسترش) به اندام های دوردست را دارند که این امر درمان را پیچیده تر میکند.

انواع سرطان مثانه

درجه بندی (Greding) سرطان مثانه بر اساس ظاهر سلول های سرطانی زیر میکروسکوپ انجام میشود و نشان دهنده میزان تهاجمی بودن تومور است. این درجه بندی به پزشکان کمک میکند تا سرعت احتمالی رشد و گسترش سرطان را پیش بینی کنند.

۱- سرطان مثانه گرید ۱ (درجه پایین):

در این نوع، سلول های سرطانی شباهت زیادی به سلول های طبیعی مثانه دارند و تمایل به رشد آهسته دارند. احتمال تهاجم این تومورها به لایه عضلانی مثانه کمتر است.

۲- سرطان مثانه گرید ۲ (درجه متوسط):

سلول ها در این گرید ظاهر غیرطبیعی تری نسبت به گرید ۱ دارند و سرعت رشد و تقسیم آنها بیشتر است. این تومورها پتانسیل بیشتری برای تهاجم و عود مجدد دارند.

۳- سرطان مثانه گرید ۳ (درجه بالا):

این تومورها ظاهری بسیار غیرطبیعی دارند و به سرعت رشد و گسترش پیدا میکنند. سلول های سرطانی در این گرید به شدت تمایل به تهاجم به لایه های عمیق تر مثانه و گسترش به سایر نقاط بدن (متاستاز) دارند. این نوع سرطان مثانه تهاجمی ترین نوع محسوب میشود.

لازم به ذکر است که سیستم مرحله بندی (Staging) سرطان مثانه که با اعداد رومی (I, II, III, IV) نشان داده میشود، متفاوت از درجه بندی است و میزان گسترش سرطان در بدن را مشخص میکند. مرحله ۴ (IV) پیشرفته ترین مرحله بیماری است که در آن سرطان به خارج از مثانه و به غدد لنفاوی یا اندام های دوردست مانند ریه ها، کبد یا استخوان ها گسترش یافته است.

علائم سرطان مثانه

شایع ترین و اولین علامت سرطان مثانه، وجود خون در ادرار (هماچوری) است. این خونریزی ممکن است به صورت آشکار (ادرار صورتی، قرمز یا قهوه ای) یا میکروسکوپی (فقط با آزمایش ادرار قابل تشخیص) باشد. سایر علائم میتواند شامل موارد زیر باشد:

• تکرر ادرار
• احساس فوریت در ادرار کردن، حتی زمانی که مثانه پر نیست
• سوزش یا درد هنگام ادرار کردن
• مشکل در دفع ادرار یا جریان ضعیف ادرار
• درد در ناحیه کمر یا لگن

در مراحل پیشرفته تر بیماری، علائم دیگری مانند کاهش وزن بی دلیل، خستگی مفرط، تورم پاها و درد استخوان نیز ممکن است ظاهر شوند.

طول عمر سرطان مثانه بدخیم و خوش خیم

پیش آگهی و طول عمر بیماران مبتلا به تومورهای مثانه به شدت به نوع تومور (خوش خیم یا بدخیم)، درجه و مرحله بیماری بستگی دارد.

-طول عمر تومورهای خوش خیم

این تومورها سرطانی نیستند و به سایر نقاط بدن گسترش نمی یابند. پس از برداشتن تومور از طریق جراحی، چشم انداز بیمار بسیار عالی است و این تومورها تاثیری بر طول عمر طبیعی فرد ندارند. با این حال، پیگیری منظم برای اطمینان از عدم عود تومور ضروری است.

-سرطان مثانه بدخیم

طول عمر در این بیماران به عوامل متعددی از جمله مرحله تشخیص بیماری، درجه تومور، نوع درمان و سلامت عمومی بیمار بستگی دارد. آمار بقا معمولا به صورت “نرخ بقای ۵ ساله” بیان میشود که نشان دهنده درصد بیمارانی است که حداقل ۵ سال پس از تشخیص زنده میمانند.

-سرطان غیرتهاجمی به عضله

اگر سرطان محدود به لایه داخلی مثانه باشد (مراحل اولیه)، نرخ بقای ۵ ساله بسیار بالا و در حدود ۹۰ درصد یا بیشتر است.

-سرطان تهاجمی به عضله

زمانی که سرطان به لایه عضلانی دیواره مثانه نفوذ کرده باشد، درمان پیچیده تر شده و نرخ بقا کاهش می یابد. در این مرحله، نرخ بقای ۵ ساله به طور متوسط بین ۵۰ تا ۷۰ درصد متغیر است.

-سرطان متاستاتیک

در صورتی که سرطان به غدد لنفاوی مجاور یا اندام های دوردست گسترش یافته باشد (مرحله ۴)، درمان بسیار چالش برانگیزتر است و نرخ بقای ۵ ساله به طور قابل توجهی کاهش یافته و به حدود ۵ تا ۱۵ درصد میرسد.

این آمارها میانگین هستند و وضعیت هر بیمار منحصر به فرد است. پیشرفت های جدید در زمینه درمان به طور مداوم در حال بهبود این آمارها هستند.

عود سرطان مثانه

سرطان مثانه، به ویژه انواع غیرتهاجمی به عضله، تمایل بالایی به عود مجدد دارد. حتی پس از درمان موفقیت آمیز اولیه، احتمال بازگشت تومور در مثانه یا سایر بخش های دستگاه ادراری وجود دارد. به همین دلیل، بیماران پس از درمان نیازمند یک برنامه نظارتی دقیق و منظم هستند که معمولا شامل سیستوسکوپی (آندوسکوپی مثانه) و آزمایشات ادرار در فواصل زمانی معین است. هدف از این پیگیری ها، تشخیص زودهنگام هرگونه عود و درمان سریع آن است تا از پیشرفت بیماری جلوگیری شود.

آیا سرطان مثانه کشنده است؟

بله، سرطان مثانه میتواند کشنده باشد، اما این موضوع به شدت به مرحله تشخیص و میزان تهاجمی بودن بیماری بستگی دارد. اگر سرطان در مراحل اولیه، قبل از تهاجم به لایه عضلانی مثانه، تشخیص داده و درمان شود، شانس بهبودی کامل بسیار بالا است. اما اگر بیماری پیشرفت کرده و به لایه عضلانی یا سایر اندام ها گسترش یابد، میتواند تهدید کننده حیات باشد. تشخیص زودهنگام و درمان به موقع، کلیدی ترین عوامل در افزایش شانس بقا و کاهش خطر مرگ ناشی از این بیماری هستند.

روش های درمان سرطان مثانه

انتخاب روش درمانی به مرحله، درجه و نوع سرطان، همچنین سلامت کلی بیمار بستگی دارد. روش های درمانی اصلی عبارتند از:

۱. جراحی (Surgery)

جراحی ستون اصلی درمان سرطان مثانه است، به خصوص در مراحل اولیه. انواع مختلفی از جراحی وجود دارد:

-تراشیدن تومور از راه مجرای ادرار (TURBT): این روش هم برای تشخیص و هم برای درمان سرطان مثانه غیر تهاجمی به عضله (سرطان سطحی) استفاده میشود. در این روش، جراح یک ابزار نازک و مجهز به دوربین به نام سیستوسکوپ را از طریق مجرای ادرار وارد مثانه میکند. سپس با استفاده از یک حلقه سیمی کوچک که جریان الکتریکی از آن عبور میکند، تومور را لایه لایه میتراشد و برمیدارد. بافت برداشته شده برای تعیین درجه و مرحله سرطان به آزمایشگاه فرستاده میشود. این روش معمولا به عنوان اولین قدم درمانی انجام میشود.

-سیستکتومی (برداشتن مثانه): اگر سرطان به لایه عضلانی مثانه نفوذ کرده باشد (سرطان تهاجمی) یا سرطان سطحی با درجه بالا به درمان های دیگر پاسخ ندهد، برداشتن مثانه ضروری میشود.

-سیستکتومی پارشیال (جزئی): در موارد نادری که تومور تهاجمی فقط در یک ناحیه از مثانه قرار دارد، جراح ممکن است فقط آن بخش از مثانه را بردارد. این کار به بیمار اجازه میدهد تا مثانه خود را حفظ کرده و به طور طبیعی ادرار کند.

-سیستکتومی رادیکال (کامل): این روش استاندارد طلایی برای سرطان تهاجمی به عضله است. در این جراحی، کل مثانه به همراه غدد لنفاوی مجاور برداشته میشود. در مردان، پروستات و کیسه های منی نیز برداشته میشوند و در زنان، رحم، تخمدان ها و بخشی از واژن نیز ممکن است حذف شوند. پس از برداشتن مثانه، جراح باید راهی جدید برای خروج ادرار از بدن ایجاد کند که به آن انحراف ادراری (Urinary Diversion) میگویند. روش های متداول شامل ایجاد مثانه جدید با روده (Neobladder) یا ایجاد یک راه خروجی روی شکم (Urostomy) است که ادرار در یک کیسه خارجی جمع آوری میشود.

۲. درمان های داخل مثانه ای (Intravesical Therapy)

این درمان ها به صورت مستقیم به داخل مثانه تزریق میشوند و هدف آنها از بین بردن سلول های سرطانی باقیمانده پس از جراحی TURBT و جلوگیری از عود بیماری است. این روش فقط برای سرطان های غیر تهاجمی به عضله کاربرد دارد.

-ایمونوتراپی داخل مثانه ای (ب ث ژ درمانی): این موثرترین درمان داخل مثانه ای برای سرطان سطحی با ریسک بالا است. محلولی حاوی باکتری ضعیف شده سل (بسیل کالمت گرن یا BCG) از طریق یک سوند به داخل مثانه ریخته میشود و برای حدود دو ساعت در آنجا باقی میماند. ب ث ژ سیستم ایمنی بدن را به شدت تحریک میکند تا به سلول های دیواره مثانه حمله کرده و سلول های سرطانی را نابود کند. دوره درمانی معمولا شامل یک دوره اولیه شش هفته ای و سپس دوره های نگهدارنده برای یک تا سه سال است.

-شیمی درمانی داخل مثانه ای: در این روش، داروهای شیمی درمانی مانند میتومایسین C یا جمسیتابین مستقیما به داخل مثانه تزریق میشوند. این داروها سلول های سرطانی فعال را که در حال تقسیم هستند، از بین میبرند. این روش عوارض جانبی شیمی درمانی سیستمیک (مانند ریزش مو و تهوع) را ندارد زیرا دارو جذب جریان خون نمیشود. این درمان معمولا برای سرطان های سطحی با ریسک پایین تا متوسط به کار میرود.

۳. شیمی درمانی سیستمیک (Systemic Chemotherapy)

در این روش، داروهای ضد سرطان به صورت وریدی تزریق شده یا به شکل قرص مصرف میشوند. این داروها وارد جریان خون شده و در سراسر بدن گردش میکنند تا به سلول های سرطانی در هر نقطه ای از بدن حمله کنند. این روش برای موارد زیر استفاده میشود:

-درمان Neoadjuvant: شیمی درمانی قبل از جراحی سیستکتومی رادیکال انجام میشود تا تومور را کوچک کرده و شانس موفقیت جراحی را افزایش دهد.

-درمان Adjuvant: شیمی درمانی پس از جراحی انجام میشود تا هرگونه سلول سرطانی میکروسکوپی باقیمانده را از بین برده و خطر عود بیماری را کاهش دهد.

-درمان سرطان پیشرفته یا متاستاتیک: برای بیمارانی که سرطان آنها به خارج از مثانه و به سایر اندام ها گسترش یافته است، شیمی درمانی به عنوان درمان اصلی برای کنترل بیماری و افزایش طول عمر به کار میرود.

۴. پرتودرمانی (Radiation Therapy)

در این روش از اشعه ایکس با انرژی بالا برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده میشود. پرتودرمانی میتواند به عنوان یک گزینه درمانی اصلی برای سرطان مثانه تهاجمی به کار رود، به ویژه برای بیمارانی که کاندید مناسبی برای جراحی نیستند یا میخواهند مثانه خود را حفظ کنند. این روش اغلب در قالب یک رویکرد سه گانه به نام درمان سه وجهی (Trimodal Therapy) انجام میشود که شامل موارد زیر است:

-TURBT تهاجمی: برای برداشتن هرچه بیشتر تومور.

-شیمی درمانی: برای حساس کردن سلول های سرطانی به پرتو.

-پرتودرمانی: برای از بین بردن سلول های سرطانی باقیمانده. این رویکرد میتواند در برخی بیماران نتایجی قابل مقایسه با سیستکتومی رادیکال داشته باشد و به حفظ مثانه کمک کند.

۵. ایمونوتراپی سیستمیک (Systemic Immunotherapy)

این روش درمانی جدیدتر برای سرطان مثانه پیشرفته است. داروهای ایمونوتراپی که مهارکننده های ایست بازرسی ایمنی (Immune Checkpoint Inhibitors) نامیده میشوند، به سیستم ایمنی بدن کمک میکنند تا سلول های سرطانی را بهتر شناسایی کرده و به آنها حمله کند. سلول های سرطانی میتوانند با استفاده از پروتئین هایی مانند PD-L1، سیستم ایمنی را “خاموش” کنند. این داروها این ترمزهای ایمنی را غیرفعال کرده و به سلول های T (سربازان سیستم ایمنی) اجازه میدهند تا به تومور حمله ور شوند. این داروها معمولا برای بیمارانی استفاده میشوند که سرطان آنها پس از شیمی درمانی پیشرفت کرده یا به عنوان خط اول درمان در بیمارانی که نمیتوانند شیمی درمانی سنگین را تحمل کنند.

۶. درمان هدفمند (Targeted Therapy)

این دسته از داروها به طور خاص نقاط ضعف مولکولی یا ژنتیکی سلول های سرطانی را هدف قرار میدهند. برخلاف شیمی درمانی که به تمام سلول های با رشد سریع حمله میکند، درمان هدفمند دقیق تر عمل کرده و ممکن است عوارض جانبی کمتری داشته باشد. برای مثال، داروهایی به نام مهارکننده های FGFR برای بیمارانی که سرطان مثانه پیشرفته آنها دارای جهش در ژن های FGFR است، تایید شده اند. قبل از شروع این درمان، باید آزمایش ژنتیکی روی تومور بیمار انجام شود تا وجود این جهش ها تایید گردد.

پرسش و پاسخ سرطان مثانه

۱. آیا سرطان مثانه ارثی است؟

در حالی که بیشتر موارد سرطان مثانه ارثی نیستند، داشتن سابقه خانوادگی این بیماری، به ویژه در بستگان درجه اول، میتواند خطر ابتلا را کمی افزایش دهد. برخی سندرم های ژنتیکی نادر نیز با افزایش خطر سرطان مثانه مرتبط هستند.

۲. اصلی ترین عامل خطر برای سرطان مثانه چیست؟

استعمال دخانیات، به ویژه سیگار، بزرگترین و مهمترین عامل خطر برای ابتلا به سرطان مثانه است. مواد شیمیایی مضر موجود در دود تنباکو از طریق خون وارد ادرار شده و به سلول های دیواره مثانه آسیب میرسانند.

۳. آیا امکان پیشگیری از سرطان مثانه وجود دارد؟

بله، با اقداماتی مانند ترک سیگار، محدود کردن قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی صنعتی خاص (مانند آمین های آروماتیک) و نوشیدن مایعات فراوان (به ویژه آب) میتوان خطر ابتلا به این بیماری را به طور قابل توجهی کاهش داد.

۴. آیا پس از برداشتن کامل مثانه، زندگی طبیعی ممکن است؟

بله. پس از سیستکتومی رادیکال، جراحان روش های مختلفی را برای خروج ادرار از بدن ایجاد میکنند، مانند ایجاد یک استوما (کیسه ادراری روی شکم) یا ساختن یک مثانه جدید با استفاده از روده (neobladder). بیماران میتوانند با این تغییرات سازگار شده و به زندگی فعال و پرباری ادامه دهند.

۵. تفاوت بین گرید و مرحله سرطان مثانه چیست؟

گرید (درجه) به ظاهر سلول های سرطانی زیر میکروسکوپ و میزان تهاجمی بودن آنها اشاره دارد (درجه پایین در مقابل درجه بالا). مرحله (Stage) به میزان گسترش سرطان در بدن، از جمله عمق نفوذ آن به دیواره مثانه و انتشار به غدد لنفاوی یا سایر اندام ها، میپردازد.