پروستات مردان یکی از مهم‌ترین و در عین حال ناشناخته‌ترین غدد در بدن آقایان است و با اینکه نقش حیاتی در سیستم تولید مثل ایفا می‌کند، اما بسیاری از مردان اطلاعات زیادی در مورد آن ندارند. یکی از اولین سوالاتی که پیش می‌آید این است که شکل پروستات مردان چگونه است؟ این غده دقیقاً کجاست و ساختار آن به چه صورت است؟
آگاهی از آناتومی، شکل و عملکرد طبیعی پروستات، کلید درک بیماری‌های مرتبط با آن مانند بزرگ شدن خوش‌خیم پروستات (BPH) و سرطان پروستات است. این مقاله یک راهنمای کامل برای شناخت این غده کوچک اما حیاتی است.
پروستات کجای بدن است و چه شکلی است؟
برای درک بهتر عملکرد و مشکلات احتمالی پروستات، ابتدا باید موقعیت استراتژیک آن در بدن را بشناسیم.
موقعیت پروستات:
غده پروستات در عمق لگن قرار گرفته است. موقعیت دقیق آن به این صورت است:
- زیر مثانه: جایی که ادرار در آن ذخیره می‌شود.
- جلوی رکتوم: بخش انتهایی روده بزرگ.
- اطراف مجرای ادرار (پیشابراه): لوله‌ای که ادرار را از مثانه به خارج از بدن هدایت می‌کند، دقیقاً از مرکز پروستات عبور می‌کند.
این موقعیت خاص باعث می‌شود که هرگونه تغییر در اندازه یا شکل پروستات، بتواند به سرعت سیستم ادراری را تحت تاثیر قرار دهد.
شکل ظاهری پروستات:
پزشکان و متخصصان اغلب از یک تشبیه معروف برای توصیف شکل پروستات مردان استفاده می‌کنند: یک گردوی وارونه.
پروستات سالم و طبیعی از نظر اندازه، شکل و قوام، شباهت زیادی به یک گردو دارد:
- اندازه: تقریباً به اندازه یک گردو (حدود ۲۰ تا ۲۵ سی‌سی حجم).
- شکل: شبیه یک هرم یا مخروط وارونه که قاعده آن به سمت بالا (زیر مثانه) و نوک آن به سمت پایین است.
- قوام: سطحی صاف، نرم و لاستیکی دارد.
آناتومی داخلی:
اگرچه از بیرون شبیه یک گردوی یکپارچه به نظر می‌رسد، اما پروستات مردان از نظر ساختار داخلی به چندین منطقه یا “زون” مجزا تقسیم می‌شود. شناخت این مناطق بسیار مهم است، زیرا بیماری‌های مختلف پروستات تمایل دارند در مناطق خاصی شروع شوند.
متخصصان پروستات را به سه منطقه اصلی تقسیم می‌کنند:
۱. منطقه محیطی (Peripheral Zone):
این بزرگترین منطقه پروستات است و حدود ۷۰٪ از کل بافت غده را تشکیل می‌دهد. این ناحیه قسمت پشتی و کناری پروستات را در بر می‌گیرد و همان بخشی است که پزشک در حین معاینه دیجیتال رکتوم (DRE) می‌تواند آن را لمس کند.
- اهمیت بالینی: این منطقه محل شروع حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد از سرطان‌های پروستات است. به همین دلیل معاینه DRE برای تشخیص توده‌های سفت یا نامنظم در این ناحیه بسیار ارزشمند است.
۲. منطقه گذار (Transitional Zone):
این منطقه بسیار کوچکتر است و مانند دو نیمه، مجرای ادرار را در مرکز خود احاطه کرده است.
- اهمیت بالینی: این همان ناحیه‌ای است که در بیماری بزرگ شدن خوش‌خیم پروستات (BPH) رشد می‌کند. با رشد این منطقه، به مجرای ادرار فشار وارد شده و علائم ادراری مانند جریان ضعیف ادرار، تکرر ادرار و… ظاهر می‌شود. این منطقه منشا حدود ۲۰ درصد از سرطان‌های پروستات نیز می‌باشد.
۳. منطقه مرکزی (Central Zone):
این ناحیه حدود ۲۵٪ از حجم پروستات را تشکیل می‌دهد و مجاری انزالی (که مایع منی را حمل می‌کنند) را احاطه کرده است. سرطان در این منطقه کمتر شایع است.
وظیفه اصلی غده پروستات چیست؟
حالا که با ساختار و شکل پروستات مردان آشنا شدیم، سوال این است که این غده چه کاری انجام می‌دهد؟ وظیفه اصلی پروستات مردان، کمک به فرآیند تولیدمثل است. این غده مایعی سفید و شیری رنگ تولید می‌کند که به آن مایع پروستاتیک می‌گویند. این مایع در هنگام انزال با اسپرم (که در بیضه‌ها تولید می‌شود) و مایعات دیگر ترکیب شده و مایع منی را تشکیل می‌دهد.
مایع پروستاتیک برای اسپرم حیاتی است زیرا:
- تغذیه می‌کند: حاوی موادی است که به تغذیه اسپرم کمک می‌کند.
- محافظت می‌کند: محیط واژن اسیدی است و برای اسپرم مضر است. مایع پروستات کمی قلیایی است و این اسیدیته را خنثی کرده و به بقای اسپرم کمک می‌کند.
- به حرکت کمک می‌کند: این مایع، محیطی روان برای حرکت اسپرم فراهم می‌کند و حاوی آنزیم مهمی به نام PSA (آنتی‌ژن اختصاصی پروستات) است که به روان شدن مایع منی پس از انزال کمک کرده و حرکت اسپرم را آسان‌تر می‌سازد.
علاوه بر این، عضلات صاف موجود در پروستات در هنگام انزال منقبض شده و به بیرون راندن مایع منی کمک می‌کنند.
تغییرات شکل پروستات مردان
شکل پروستات مردان در پاسخ به بیماری‌ها تغییر می‌کند و درک این تغییرات، به تشخیص کمک می‌کند.
شکل پروستات بزرگ شده در BPH:
در بیماری بزرگ شدن خوش‌خیم پروستات (BPH)، منطقه گذار (Transitional Zone) شروع به رشد می‌کند. این رشد معمولاً یکنواخت و متقارن است.
- شکل ظاهری: پروستات شکل گردویی خود را حفظ می‌کند اما بزرگتر می‌شود (شبیه به یک لیموی کوچک یا آلو) و سطح آن نیز همچنان صاف و لاستیکی باقی می‌ماند.
- تاثیر: این بزرگ شدن یکنواخت، مجرای ادرار را از هر طرف فشرده و تنگ می‌کند و باعث ایجاد علائم ادراری می‌شود.
شکل پروستات در سرطان:
سرطان پروستات به خصوص در مراحل اولیه، شکل پروستات را به صورت متفاوتی تغییر می‌دهد. سرطان معمولاً به صورت یک گره یا توده سفت و نامنظم شروع می‌شود.
- شکل ظاهری: پروستات ممکن است تقارن خود را از دست بدهد. در لمس (معاینه DRE)، به جای یک سطح صاف، یک یا چند برآمدگی سفت شبیه به سنگریزه احساس می‌شود.
- تاثیر: از آنجایی که بیشتر سرطان‌ها در منطقه محیطی (دور از مجرای ادرار) شروع می‌شوند، ممکن است در مراحل اولیه هیچ علامت ادراری ایجاد نکنند.
چگونه پزشک شکل و اندازه پروستات را بررسی می‌کند؟
پزشکان از دو روش اصلی برای ارزیابی فیزیکی پروستات استفاده می‌کنند:
- معاینه دیجیتال رکتوم (DRE): در این معاینه سریع، پزشک با انگشت خود از طریق دیواره رکتوم، سطح پشتی پروستات (منطقه محیطی) را لمس می‌کند. او به اندازه، تقارن، و وجود هرگونه توده سفت یا نامنظم توجه می‌کند.
- سونوگرافی (Ultrasound): به خصوص سونوگرافی از طریق رکتوم (TRUS)، یک تصویر واضح از شکل پروستات و مناطق داخلی آن ارائه می‌دهد. این روش بهترین راه برای اندازه‌گیری دقیق حجم پروستات است.
نتیجه‌گیری:
پروستات مردان یک غده کوچک به شکل گردوی وارونه است که در محلی حساس قرار گرفته و نقشی حیاتی در باروری ایفا می‌کند. ساختار داخلی آن به مناطق مختلفی تقسیم شده که هرکدام مستعد بیماری‌های خاصی هستند. BPH باعث بزرگ شدن یکنواخت و متقارن غده می‌شود، در حالی که سرطان می‌تواند به صورت یک توده سفت و نامنظم ظاهر شود.
آگاهی از شکل و عملکرد طبیعی پروستات و توجه به علائم، اولین قدم برای حفظ سلامت این غده مهم است. انجام چکاپ‌های منظم، به خصوص پس از ۵۰ سالگی، به تشخیص زودهنگام هرگونه تغییر در شکل پروستات کمک کرده و بهترین شانس را برای یک درمان موفق فراهم می‌کند.
