انواع روش های درمان واریکوسل

یکی از عوامل ناباروری مردان، واریکوسل یا همان واریس بیضه می باشد. این بیماری در ١٥ درصد مردان دنيا و در حدود ٤٠ درصد مردان نابارور وجود دارد. تشخيص واريکوسل مبتنى بر معاينه بالينى بيمار می‌باشد،که از گريد ١تا ٣ تقسيم بندى شده است.

واریکوسل خفیف چیست ؟

واریکوسل یک بیماری مادرزادی است که خون شریانی به بیضه برای تغذیه توسط شریان وارد بیضه می شود و باید بعد از گرفتن اکسیژن و سایر مواد غذایی توسط ورید خون بیضه از طریق ورید در طرف چپ به ورید کلیه وارد شود، ولی به علت اختلال در عملکرد ورید، خون بیضه توسط ورید به علت اختلال در دریچه ها لانه کبوتری در داخل بیضه وارد ورید کلیه نمی شود و در اطراف بیضه می ماند.

واریکوسل در 35 تا 40 درصد افراد نابارور وجود دارد. شدت واریکوسل را به سه درجه یا گرید تقسیم بندی کرده اند. گرید 1 زمانی است که فرد قبل از معاینه حتما نیم ساعت ایستاده باشد، سرفه کند، آب دهان خود را قورت دهد و سپس مورد معاینه قرار گیرد. زمانی که پزشک معالج بیضه را مورد معاینه قرار می دهد وقت زیادی را برای تشخیص واریکوسل صرف می کند که آنرا واریکوسل گرید یک یا خفیف گویند.

واریکوسل گرید 2  زمانی است وقتی پزشک پوست بیضه را معاینه می کند ورید دیلاته و واریکوسل فورا بدست وی تشخیص داده می شود و بالاخره واریکوسل گرید سه 3 زمانی است که واریکوسل در بالا یا کنار بیضه به صورت یک کلافه عروقی دیده می شود و گاهی اینگونه افراد با شکایت وجود دو بیضه مراجعه می کنند.یک نوع دیگر واریکوسل وجود دارد که SUBCLINICAL نامیده می شود و در هیچ شرایطی نمی توان آنرا پیدا کرد، این نوع واریکوسل را هم خفیف می نامند.

آیا واریکوسل باعث ناباروری می شود؟

واریکوسل در 35 تا 40 درصد مردان نابارور وجود دارد و 3/4 تا 3/13 درصد این مردان نابارور که مبتلا به واریکوسل هستند در آزمایش اسپرموگرام آنها یا اسپرم وجود ندارد و شدیدا تعداد اسپرم ها پایین می باشد. اگرچه نقش قطعی واریکوسل در ایجاد ناباروری بطور صددرصد مشخص نشده است، ولی بیشتر محققین در جهان اعتقاد دارند تجمع بیش از حد خون در در وریدهای واریکوسل در اطراف بیضه باعث ناباروری می شود.

طبق گزارشات جمع آوری شده از کشورهای متعدد جهان که بیماران مبتلا به واریکوسل را تحت عمل جراحی واریکوسلکتومی با میکروسکوپ انجام داده اند و جمع آوری شده، دیده شده که بعد از عمل جراحی 70 درصد این افراد بچه دار می شوند.

هر گاه دو آزمایش اسپرم بلافاصله 1 تا 2 هفته که فرد نابارور انجام می دهد و آزمایش کاهش تعداد یا حرکت و یا اختلال در شکل اسپرم گزارش شده، فورا عمل جراحی باید انجام گیرد، بنابراین به طور قطع و اثبات شده که واریکوسل باعث ناباروری می گردد.

98 درصد واریکوسل در سمت چپ می باشد و 2 درصد در طرف راست می باشد و گاهی همزمان هر دو بیضه دارای واریکوسل می باشد. وقتی که واریکوسل هر طرف درجه 3 باشد، حتما طرف دیگر هم باید عمل واریکوسل انجام گیرد.

تا اين لحظه هيچ گونه مطالعاتى درخصوص وجود ابنورماليتى (غير طبيعى) هورمون‌هاى خون در وجود واريکوسل  گزارش نشده است. افراد مبتلا به نابارورى ثانوى وجود واريکوسل در انها ٨٠ درصد مى باشد، اگرچه در يک مطالعه چنين تفاوت فاحشى را گزارش نکرده اند، اين مشاهدات همگى نشان دهنده اين است که واريکوسل به مرور زمان باعث کاهش بارورى مى گردد.

انچه مهم است اين است که بايد به وجود واريکوسل در افراد  نابارور و بارور توجه شود، بيشتر ممکن است به علت اختلاف در تشخيص کلينيکى پزشک و عدم توجه شيوع ان در سنين مختلف است. اما سوال اصلى اين است که ايا تمام جوانان مبتلا به واريکوسل يکسان هستند؟ ايا واريکوسل هاى افراد ٢٥ ساله با افراد ٥٠ ساله يکسان است؟

يکى از محققين براى اثبات اين قضيه ٥٨٠ بيمار مبتلا به واريکوسل و نابارورى که ١١٥ نفر ٤٠ ساله ويا بيشترو ٤٦٦ نفر جوانتر از ٤٠ سال بودند و انها را مورد عمل جراحى واريکوسل قرار داد و اختلاف فاحشى در ميزان حاملگى در اين دو گروه سنى مشاهده نکرد. علت اين اختلاف هنوز ناشناخته مانده است، اگرچه علت نابارورى را به حرارت و زمان ارتباط مى دهند.

گردش خون بيضه ها و همينطور تبادل حرارت جارى موجب حرارت بيش از حد بيضه ها مى گردد، قطع اين سيستم موجب افزايش درجه حرارت بيضه ها مى گردد. چون درناژ سمت چپ در يک سيستم با مقاومت بسيار است، وريدهاى کوچک ممکن است در دوره جنينى موقع  باز شدن مقاومت نشان دهند.

گردش خون بيضه ها تا قبل از بلوغ کم مى باشد و بنابراين اين وريدها از نظر کلينيکى تا زمان بلوغ که گردش خون به بيضه ها افزايش ميابد ظاهر نمى گردند، لذا ظهور کلينيکى بيشتر واريکوسل ها در دوران بلوغ مى باشد .

مردان مبتلا به واريکوسل فعاليت فيزيکى شديد به طور منظم ٤تا ٥ بار در هفته که دو تا چهار ساعت در روز به طول انجامد ، بعد از يک دوره چهار ساله پارامترهاى آزمايش اسپرم کاهش مى يابد .همچنين واريکوسل دربستگان درجه یک در مقايسه با کل جمعيت.بسیار شایع نشان داده شده است . آتروفى بيضه ها (کوچک شدن بيضه ها) ممکن است اثرات منفى واريکوسل بر بارورى باشد.

در يک فرد مبتلا به واريکوسل سمت چپ حجم متوسط بيضه کمتر از حجم بيضه سمت راست مى باشد.ارتباط بين شدت واريکوسل و درجه آتروفى بيضه نا مشخص است .بيشتر مطالعات نشان مى دهد آتروفى همراه با غير طبيعى بودن آزمايش اسپرم مى گردد.

افراد مبتلا به واريکوسل و آتروفى بيضه در مقايسه با افراد مبتلا به واريکوسل بدون وجود آتروفى داراى ازمايش غير طبيعى هستند .اختلاف در حجم بيضه بيشتر از ده درصد در جوانان در افراد نرمال و افراد مبتلا به واريکوسل  به طور قابل توجهى کاهش در تعداد اسپرم و حرکت اسپرم  وجود دارد .

وجود اسپرم  هاى نارس  و غير طبيعى بودن سر اسپرم که « stress pattern» ناميده مى شود. علامت مشخصه واريکوسل نمى باشد، و بنابراين دال بر تشخيص واريکوسل نمى باشد .هدف از عمل واريکوسل بستن وريدهاى اسپرماتيک مى باشد .درمان واريکوسل به روشهاى مختلفى انجام مى شود .انتخاب بهترين درمان در فرد نابارور بايد بهبودى آزمايش اسپرم و ايجاد حاملگى با کاهش عوارضى نظير عود واريکوسل، هيدروسل و آتروفى بيضه باشد.

براى تحقق و دستيابى به موارد فوق ازعمل‌هاى جراحى باز، لاپاروسکوپى و آمبوليزاسيون وريد استفاده مى‌گردد. انتخاب نوع عمل بستگًى به تجربه ومهارت پزشک که به يکى از عمل هاى فوق  سال هاى متمادى به نتايج خوبى دست يافته است  بستگی دارد اگرچه هيچ يک از اين عمل ها مزيتى بر ديگرى ندارد ولى مطالعات فراوان. عمل باز را براى عمل واريکوسل  با بهبودى فراوان گزارش کرده اند.

آزوسپرميا و واريکوسل

ترميم  واريکوسل قابل لمس  همراه با آزوسپرميا مورد توجه قرار گرفته است. بنابراين بيماران آزوسپرميک (عدم وجود اسپرم در ازمايش) با پاتولوژی ژرم سل آپلازیا که تحت عمل واریکوسلکتومی قرار گرفته اند کیفیت سى من بهبود يافته است.

در بيماران مبتلا به ازوسپرميا  عمل جراحى  موجب نطفه سازى بيضه مى گردد بنابراين نيازى به انجام ART  نخواهد بود. در افراد ازوسپرميک قبل از عمل جراحى واريکوسلکتومى بررسى مسائل ژنتيک از اهميت ويژه‌اى برخوردار است چون اين افراد چنانچه داراى کارريوتايپ غيرطبيعى  باشند از عمل  واريکوسل سودى نمى‌برند.

مطالعات نشان داده کيفيت آزمايش اسپرم ٥٠درصد بعد از عمل واریکوسلکتومی  بهبود مى‌يابد. بعد از عمل  واريکوسلکتومى  شانس حاملگى طبيعى سه برابردر مقايسه با ساير عمل‌ها بيشتر مى‌گردد.اندازه بيضه، درجه واريکوسل، پارامترهاى  آزمايش و مقادير هورمون‌هاى سرم ممکن است در پيش اگهى فرد مبتلا به واريکوسل  موثر باشد، اگر چه کدام  پارامتر پيش گويي کننده درمان است مشخص نيست .عمل واريکوسلکتومى  در جوانان  اثر مطلوب در بارورى  دارد.

درمان واریکوسل بدون جراحی امکان پذیر است ؟

معماى غير قابل حلى که اورولوژيست با فرد مبتلا به واريکوسل و آزوسپرميا  (عدم وجود اسپرم در مايع منى) روبرو است اينست که ايا واريکوسل را عمل جراحى بايد کرد يا نه؟

جواب سوال فوق خیر می باشد. طبیعی است وقتی فردی به علت واریکوسل دچار ناباروری می شود و افراد نابارور 35 تا 40 درصد داراری واریکوسل می باشند و بعد از عمل جراحی واریکوسل ، اگر آزمایش اسپرم آنها نسبتا خوب باشد 70 درصد بچه دار می شوند. بنابراین تنها راه درمان واریکوسل عمل باز با میکروسکوپ و یا لاپاروسکوپی می باشد، که اینجانب با تجربه چندین ساله خود عمل باز را بهتر از لاپاروسکوپی می دانم.

کسانی که واریکوسل دارند ولی آزمایش آنها طبیعی می باشد و ازدواج کرده اند، این دسته از افراد نیازی به عمل جراحی ندارند ولی هر سه ماه یا 6 ماه باید با یک آزمایش اسپرموگرام باید پی گیری کنند، تا اگر چنانچه واریکوسل باعث اختلال عملکرد بیضه شده و تعداد وحرکت و یا شکل اسپرم ها تغییر کرده، مورد عمل جراحی قرار گیرد.

آیا درمان واریکوسل با لیزر امکان پذیر است؟

تا این لحظه که متن را می خوانید، هیچگونه گزارشی مبنی بر عمل واریکوسل با لیزر گزارش نشده است. عمل واریکوسلکتومی به دو روش متداول در جهان صورت می گیرد، یکی عمل باز با شکافی چند سانتی در نزدیکی کشاله ران که باید با میکروسکوپ صورت گیرد. پس باز کردن پوست و زیر پوست، کورد که طناب بیضه نامیده می شود، دیده می شود و آنرا بالا آورده و وریدهایی که باعث واریکوسل شده را با نخ سیلک می بندیم.

این عمل بسیار حساس و به تجربه کافی نیاز دارد، بدین معنی که تمام وریدها بسته شوند و وریدی باقی نماند که ممکن است باعث عود واریکوسل شود و چنانچه عروق لنفاتیک به اشتباه به عنوان ورید بسته شوند فرد بعد از عمل دچار هیدروسل می گردد، که این مورد 10 درصد اتفاق می افتد. شانس باروری بعد از عمل واریکوسلکتومی 70 درصد تا 18 ماه بعد از عمل می باشد.

توسط دو نفر از محققين دو گروه از اين بيماران را مورد عمل جراحى واريکوسل قرار دادند و نتايج مثبتى را بعد از عمل مشاهده کردند. اگر چه در خصوص عمل جراحى واريکوسل و منافع بالقوه آن اختلاف و مناقشه کمى وجود دارد، اما درمورد عمل واريکوسل همراه با آزوسپرمى اختلاف نظر به عنوان يک قانون وجود دارد. آمار گسترده و کلينيکى از مدل‌هاى حيوانى اثرات سوء واريکوسل بر روى اسپر ماتوژنز(توليد اسپرم از بيضه) را نشان مى‌دهد.

AUA  و انجمن طبى توليد مثل امريکا با نشست‌هاى گوناگون به اين نتيجه رسيدند که عمل واريکوسل ممکن است اولين درمان انتخابى افراد نابارور باشد، در صورتى که همسر وى سالم باشد. جراحى واريکوسل بايد دردست جراحان با تجربه قرار گیرد که به شريان و لنفاتيکها اسيبى وارد نشود واز عود واريکوسل خوددارى گردد.

اين جراحى بايد  با حوصله و دقت انجام گيرد. اگرچه درمان واريکوسل هنوز به عنوان يک معما وجود دارد و على‌رغم بيش از سى سال از شواهد موجود در خصوص جراحى واريکوسل و نتايج مفيد ان در بارورى، هنوز گزارشات بسيارى اختلاف نظر در رابطه با انجام اين درمان را نشان مى دهد.

بايد اذعان داشت که مسئوليت و تعهد اين محققين که شايد مشکل افراد مبتلا به واريکوسل را از طريق ديگرى باید حل کنند ضمنا بايد اشاره کرد مطالعات فراوانى چاپ شده و به وضوح و روشنى نشان مى دهد اين اختلاف نظرها حل و بهبود يافته است.شيوع واريکوسل بر حسب سن متفاوت است; بعد از  ٢٠سالگى شيوع آن از ١٠ تا ٢٥ درصد متغير است. در ميانگين سنى ٦٠ سالگى وجود واريکوسل  ٤٣ درصد مى باشد.

درمان واریکوسل با زالو یا خاکشیر امکان پذیر است؟

افراد یا پزشکانی بدون اجازه قانونی با به کارگیری طب سنتی غیر تایید شده به درمان بدون نتیجه می پردازند که اهداف تجارتی یا مالی دارد. به یاد دارم زمانی که بچه ای از درد گوش رنج می برد توسط مادر یا مادربزرگ دود تریاک را در گوش بچه فوت می کردند که این امر با پشرفت شگفت انگیز پزشکی، مردود شناخته شده است.

باید اذعان داشت شاید بعضی از داروها از گیاهان تهیه می شود ولی براساس و اصول تحقیقی و بازار عرضه می شود. زالو یا خاکشیر هیچگونه اثر درمانی در درمان واریکوسل ندارد و هیچ پزشک اورولوژیستی آنرا توصیه نمی کند و این امر موجب سرگردانی زوجین نابارور گردیده و آنها را از درمان اصولی منحرف می کند.

فرق واریکوسل و هیدروسل

گاهی اوقات بعضی افراد مبتلا به این عارضه، نمیدانند که تورم موجود در بیضه ها ناشی از تورم رگ های بیضه ( واریکوسل )  است یا آب آوردن بیضه ( هیدروسل ). در این شرایط، تشخیص یک متخصص اورولوژی می تواند بسیار سرنوشت ساز باشد.

برای پرسش و پاسخ از دکتر روی لینک پرسش از دکتر کلیک کنید.

دکتر هوشنگ قوامی جراح و متخصص کلیه و مجاری ادراری و ناباروری و ناتوانی جنسی مردان در تهران